Το Club της Βουδαπέστης
Κατάσταση Παγκόσμιας Έκτακτης Ανάγκης
Προσχέδιο Διακήρυξης
24 Οκτωβρίου 2008
συντάχθηκε από τους Έρβιν Λάζλο & Ντέιβιντ Γούλφσον για την Λέσχη της Βουδαπέστης.
Πρόλογος
Γνωρίζουμε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση, η πλανητική κλιματική αλλαγή, οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι, η τρομοκρατία και η συνεχιζόμενη και κλιμακούμενη απειλή πυρηνικού πολέμου, η κορύφωση χρήσης ή η εξάντληση των μη ανανεώσιμων φυσικών πηγών ενέργειας, η επερχόμενη κρίση των υδάτινων αποθεμάτων, η ετήσια καθαρή αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού κατά 80 περίπου εκατομμύρια, η αύξηση της φτώχειας, των αστέγων και της πείνας σε απόλυτους αριθμούς, το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών είτε ανάμεσα σε κράτη, είτε στα πλαίσια της κοινωνίας του κάθε κράτους, και άλλες τάσεις που μακροπρόθεσμα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αποδεικνύουν αδιαμφισβήτητα ότι ο κόσμος σήμερα είναι θεμελιωδώς μη βιώσιμος και ότι η ανθρωπότητα βαδίζει γοργά προς ένα σημείο όπου το υφιστάμενο λειτουργικό, κοινωνικό και οικολογικό σύστημα που εξασφαλίζει την επιβίωσή της θα καταρρεύσει.
Είναι επίσης δεδομένο, ότι ενώ η πανανθρώπινη κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτήν την παγκοσμίων διαστάσεων αυξανόμενη κρίση, εν τούτοις ο τρόπος που σκέπτονται και δρουν στην πλειοψηφία τους οι πολιτικοί και οικονομικοί ηγέτες της παραμένει εστιασμένος στο βραχυπρόθεσμο μάλλον, παρά στο μακροπρόθεσμο… περισσότερο σε εθνικές, παρά σε παγκόσμιες προτεραιότητες… σε συμφέροντα προσωπικά, αντί αυτών του συνόλου… στην αντιπαράθεση και τη στρατιωτικοποίηση, παρά στη συνεργασία και τον διάλογο… στις αξίες και τη συνειδητότητα του 19ου αιώνα, παρά σ’ εκείνες του 21ου… στη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης ώστε οι επιχειρήσεις «να συνεχίσουν ως έχουν» , παρά στην απαραίτητη και επείγουσα στροφή προς νέα οικονομικά, ενεργειακά και κοινωνικά συστήματα, σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο…
Συνεπώς, με την επίγνωση της αυξανόμενης παγκόσμιας κρίσης και την συνεχιζόμενη έλλειψη της – απαραίτητης – ηγεσίας σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, τόσο στον πολιτικό όσο και στον επιχειρηματικό τομέα, εκδίδουμε αυτήν εδώ την επείγουσα έκκληση για δράση, ως «Διακήρυξη Κατάστασης Παγκόσμιας Έκτακτης Ανάγκης», για λογαριασμό και προς όφελος όλων των Ανθρώπων του Κόσμου.
Η κατάσταση στον Πλανήτη
Οι πολυάριθμες παγκόσμιες κρίσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, επηρεάζουν κάθε άτομο και κάθε κοινωνία. Εάν εξακολουθήσουμε την τρέχουσα, μη βιώσιμη, πορεία, ως τα μέσα του αιώνα η Γη μπορεί να έχει καταστεί μη κατοικήσιμη τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις περισσότερες άλλες μορφές ζωής.
Ωστόσο, μια τέτοια καθολική κατάρρευση των συστημάτων θα μπορούσε να συμβεί και πολύ νωρίτερα, εξ’ αιτίας της ανεξέλεγκτης υπερθέρμανσης του πλανήτη ή άλλης οικολογικής καταστροφής, ή/ και εξ’ αιτίας πυρηνικών πολέμων πυροδοτούμενων είτε από θρησκευτικές, εθνικιστικές ή γεωπολιτικές διαμάχες είτε για την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους που τείνουν να εξαντληθούν.
Οι μακροπρόθεσμες τάσεις που προκαλούν αυτές τις παγκόσμιες απειλές και προκλήσεις έχουν γίνει ορατές εδώ και δεκαετίες, και τώρα κλιμακώνονται προσεγγίζοντας το σημείο μη αναστρεψιμότητας. Τα επιστημονικά μοντέλα προσομοίωσης σύνθετων συστημάτων δείχνουν ότι όταν τα συστήματα φτάσουν σε κατάσταση κρίσιμης αστάθειας, είτε καταρρέουν στα εξ’ ων συνετέθησαν είτε αναδιατάσσονται επανασυντιθέμενα σε μία υψηλότερης τάξης λειτουργία. Κατά την προσέγγιση τέτοιων σημείων «μη επιστροφής», η διατήρηση της καθεστηκυίας κατάστασης ή η επιστροφή σε μία προηγούμενη κατάσταση οργάνωσης και λειτουργίας, δεν αποτελεί εφικτή επιλογή.
Οι αρχικές χρονικές εκτιμήσεις για το σημείο «χωρίς επιστροφή» του πλανήτη και της ανθρωπότητας, το τοποθετούσαν στο τέλος του 21ου αιώνα. Οι επόμενες το επαναπροσδιόρισαν περί το 2050, οι πιο πρόσφατες μελέτες όμως το επανεκτίμησαν κάπου μέσα στα επόμενα πέντε έως είκοσι χρόνια. Για παράδειγμα, είχε προβλεφθεί ότι η μέση θερμοκρασία της Γης θα αυξηθεί κατά τρεις βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100, μετά είπαν ότι αυτό το επίπεδο αύξησης θα επέλθει περί τα μέσα του αιώνα, και τελευταία ότι θα μπορούσε να συμβεί μέσα σε μια δεκαετία. Το νούμερο για την συνολική αύξηση θερμοκρασίας αυξήθηκε από τρεις σε έξι βαθμούς ή και περισσότερο. Μια αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά τρεις βαθμούς θα προκαλούσε σοβαρές δυσχέρειες στην ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ μια αύξηση έξι βαθμών θα αντιστοιχούσε σε «πλανητική κατάρρευση», καθιστώντας τον πλανήτη ακατάλληλο για τη συντήρηση της ανθρώπινης ζωής.
Μόλα ταύτα, τέτοιες προβλέψεις λαμβάνουν υπ’ όψη τους μόνο μία τάση κάθε φορά: την υπερθέρμανση του πλανήτη, ή, την διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων, ή, τη φτώχεια, ή, την παραγωγή τροφίμων, ή, την πληθυσμιακή πίεση, ή, την μόλυνση του αέρα κλπ. Αυτή η προσέγγιση αποτυγχάνει να λάβει υπ’ όψη τον αντίκτυπο της διασύνδεσης των μακροπρόθεσμων τάσεων καθώς και την αλληλεπίδραση αναμεταξύ τους. Όταν μία τάση προσεγγίσει ένα «κρίσιμο» σημείο ο αντίκτυπος σε άλλες τάσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικός.Για παράδειγμα, εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη προκαλεί παρατεταμένες ξηρασίες σε κάποιες περιοχές και παράκτιες πλημμύρες σε άλλες, τότε σημαντικές μάζες πληθυσμού πεινασμένων και άστεγων θα κατακλύσουν ελαφρότερα πληγείσες γειτονικές περιοχές, προκαλώντας όχι μόνο σοβαρή κοινωνική και οικονομική αναστάτωση εκεί, αλλά και κρίσιμες ελλείψεις τροφίμων και νερού.
Η επιτάχυνση κρίσιμων τάσεων και η μεταξύ τους αλληλεπίδραση, υποδεικνύει ότι το «παράθυρο ευκαιρίας» για να απεμπλακούμε από την παρούσα πλανητική κρίση και να «περάσουμε» σε ένα ειρηνικότερο, βιώσιμο κόσμο δεν φαίνεται να απέχει περισσότερο από τέσσερα με πέντε χρόνια από το τέλος του 2008. Αυτό το χρονικό όριο συμπίπτει με το 2012, χρονιά που κατά την προφητεία των Μάγια, αντιστοιχεί στο τέλος αυτού του τρέχοντος κόσμου.
Η χρονική περίοδος προς το τέλος του 2012 πιθανολογείται να είναι ταραχώδης, όχι μόνο για τον παραπάνω λόγο αλλά και για άλλους: Προβλέψεις προερχόμενες από τις φυσικές επιστήμες μιλούν για διαταραχές στο γεωμαγνητικό, ηλεκτρομαγνητικό και άλλα συγγενή πεδία που διατρέχουν τον πλανήτη και που αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στις τηλεπικοινωνίες και να επηρεάσουν πολλές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και υγείας. για τις αποκρυφιστικές παραδόσεις, το τέλος του 2012 θα είναι το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε, παρ’ όλο που οι πιο αισιόδοξες ερμηνείες μιλούν για ένα νέο κόσμο που θα πάρει τη θέση του παλαιού.
Ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων στον κόσμο δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει την πιθανότητα μίας ολικής πλανητικής κατάρρευσης, εκατομμύρια ομάδων και ατόμων προωθημένης σκέψης αντιμετωπίζουν ενεργά αυτές τις συλλογικές απειλές και προκλήσεις εδώ και πολλά χρόνια. Αυτή η «αφύπνιση» είναι ένα θετικό δείγμα της ζωτικότητας του ανθρώπινου πνεύματος και της ικανότητάς του να αντιδρά στους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα με ευελιξία και δημιουργικότητα. Αυτή η αντίδραση πρέπει να προωθηθεί και να διευκολυνθεί με κάθε κατάλληλο τρόπο καθώς η κλίμακα και ο επείγων χαρακτήρας της απαιτούμενης μεταστροφής είναι πολύ μεγαλύτερα από τις μέχρι τώρα προσπάθειες. Θα βρεθούμε στη θέση να λέμε «πολύ λίγο, πολύ αργά», εκτός κι’ αν η ανθρώπινη κοινότητα σαν σύνολο, κινηθεί γρήγορα για ν’ αντιμετωπίσει τις απειλητικές μακροπρόθεσμες τάσεις πριν καταστούν μη αναστρέψιμες.
Αυτή είναι τώρα η κορυφαία προτεραιότητα στον πλανήτη. Αν αποτύχουμε να εφαρμόσουμε τη μεταστροφή που απαιτείται, σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσα στο διαθέσιμο χρονικό διάστημα, όπου υπάρχει ακόμα το παράθυρο ευκαιρίας, αυτό που σχεδόν σίγουρα θα ακολουθήσει θα είναι η καταστροφή του πολιτισμού μας και πιθανόν και η εξαφάνιση του είδους μας. Πιστοποιούμε ως πραγματική την πιθανότητα, ένα παιδί που γεννήθηκε σήμερα να μπορεί να γίνει μάρτυρας του τελευταίου κεφαλαίου των 200.000 ετών της ύπαρξης του σύγχρονου ανθρώπου στη Γη.
Πορεία προς τα Εμπρός
Προκειμένου να μην χαθεί η ανθρωπότητα, όπως χάθηκαν άλλα είδη που απέτυχαν να αντιδράσουν σε αλλαγές των συνθηκών, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και να ανταποκριθούμε στις ακούσιες συνέπειες του στενόμυαλου, βραχυπρόθεσμου τρόπου σκέψης που οδήγησε στη σημερινή, μη βιώσιμη κατάσταση του πλανήτη. Καμία «γρήγορη λύση» ή «θαυματουργή τεχνολογία» δεν πρόκειται να μας σώσει από τις συνέπειες των λανθασμένων αξιών και πράξεων του παρελθόντος. Μόνο αν ενεργοποιήσουμε όλη τη δημιουργικότητα και τη δυνητική σοφία του ανθρώπινου πνεύματος, θα μπορέσουμε να γεννήσουμε τον απαραίτητο νέο τρόπο σκέψης και δράσης.
Ο μέχρι σήμερα κυρίαρχος τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διατηρηθεί άλλο. Πρέπει να ξεπεράσουμε την αδράνεια της κοινωνίας που πηγάζει από τα ισχυρά αυτοκαταστροφικά απομεινάρια περασμένων εποχών, προκειμένου να προετοιμαστούμε, σε κάθε κοινότητα, περιοχή και χώρα για συστημικές διαταραχές και πιθανές καταρρεύσεις. Πρέπει να επανεξετάσουμε ριζικά την άποψή μας για τον κόσμο και να αναδιαρθρώσουμε τα κύρια λειτουργικά συστήματα: ενέργειας, οικονομίας, διοίκησης, μεταφορών, τροφίμων, χρήσης και κατανομής των φυσικών πόρων μεταξύ άλλων. Πρέπει να δράσουμε για να επεκτείνουμε τα χρονικά περιθώρια που έχουμε στη διάθεσή μας, πριν να είναι πολύ αργά για ν’ αποφύγουμε την κατάρρευση σε παγκόσμια κλίμακα.
Κάθε κρίση εμπεριέχει την ευκαιρία για αλλαγή και μεταμόρφωση. Οι ιδέες και ο σχεδιασμός για τα νέα συστήματα, τις δομές και τις τεχνολογίες που απαιτούνται ήδη υπάρχουν. Σήμερα ανακαλύπτουμε ξανά, βασικά στοιχεία της σοφίας που είναι εγγενής στις μεγάλες πολιτισμικές παραδόσεις του κόσμου και κάνουμε σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις αναφορικά με τη φύση της πραγματικότητας, τον τρόπο που οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και με τη φύση. Την ίδια στιγμή, εξελίσσουμε εναλλακτικές πηγές ενέργειας, αειφόρους τεχνολογίες, παγκόσμια επικοινωνία και ροές πληροφοριών, βιοτεχνολογία, νανοτεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη και άλλες τεχνολογίες ικανές να ανοίγουν το δρόμο προς τη συνολική, παγκόσμια βιωσιμότητα των ανθρωπίνων κοινοτήτων και του περιβάλλοντος.
Ο νέος τρόπος σκέψης μας και τα νέα εργαλεία μας μπορούν να επιταχύνουν την ανάδυση ενός βιώσιμου κόσμου αρκετά έγκαιρα ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα σενάρια – αν δράσουμε τώρα. Ο διαθέσιμος χρόνος είναι λιγοστός και το προς επίτευξη έργο άνευ προηγουμένου. Λύσεις εφικτές και αποτελεσματικές για την παρούσα κατάσταση παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης πρέπει να γίνουν γνωστές σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, το συντομότερο δυνατόν, ώστε να κινητοποιήσουν επείγουσα και αποτελεσματική δράση εκ μέρους κάθε πολίτη της Γης με επίγνωση και υπευθυνότητα. Η εκτεταμένη επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ ανθρώπων, εθνών, πολιτισμών, θρησκειών, κοινωνικών στρωμάτων, επαγγελμάτων, ενώσεων, δικτύων, οργανώσεων και άλλων ομάδων, έχει τεράστια σημασία προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιβίωση της ανθρωπότητας σ’ αυτόν τον πλανήτη.
Η νέα Έκθεση του Club της Βουδαπέστης «WORLDSHIFT 2012: Το Εγχειρίδιο της Επίκαιρης Αλλαγής» προωθεί ένα πραγματοποιήσιμο «Συνολικό Συστημικό Σχέδιο» για την επείγουσα κι απαραίτητη μεταστροφή που απαιτούν οι καιροί. Πρόκειται για την ιδέα της «Κόσμο-Μετατόπισης», μίας παγκόσμιας μεταστροφής από το μονοπάτι της μη-βιωσιμότητας, της σύγκρουσης και της αντιπαράθεσης στο μονοπάτι της παγκόσμιας αειφορίας, της ευημερίας και της ειρήνης. Οι προτάσεις της Έκθεσης για την επίτευξη αυτής της Κόσμο-Μετατόπισης, μαζί με τις προτάσεις των υπογραφόντων τη Διακήρυξη, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτού του εγγράφου.
Απευθύνουμε λοιπόν, αυτήν την επείγουσα έκκληση προς όλους τους Ανθρώπους και τους Λαούς του Κόσμου, καλώντας τους να δηλώσουν την επίγνωσή τους για την κατάσταση παγκόσμιας εκτάκτου ανάγκης καθώς και τη σταθερή δέσμευσή τους να ενωθούν για να υλοποιήσουν αληθινές και ουσιαστικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της κοινωνίας (εκπαίδευση, διοίκηση, οικονομία, μέσα ενημέρωσης, πολιτισμό, τεχνολογία) και σε όλα τα επίπεδα (τοπικά, εθνικά, παγκόσμια) για το κοινό καλό κάθε ανθρώπου, κάθε κοινωνίας, και κάθε ζωής στη Γη.
Ο κατάλογος των υπογραφόντων τη Διακήρυξη θα δημοσιευθεί αμέσως μετά την έγκρισή της από τη Σύσκεψη Παγκόσμιας Έκτακτης Ανάγκης
http//:www.clubofbudapest.org
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
Συνοπτική Ανασκόπηση των Κυριότερων Προτάσεων που περιέχονται στο ΚΟΣΜΟ-ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΤΩΡΑ! – Το Εγχειρίδιο της Λέσχης της Βουδαπέστης για την Επίκαιρη Αλλαγή
Στόχοι της Ηγεσίας (1) Κύριος Επιχειρηματικός Στόχος
Η φιλανθρωπία δεν είναι δουλειά των επιχειρήσεων: είναι υπόθεση της κοινωνίας. Η φιλανθρωπία που ασκείται από ευαγή Ιδρύματα, αποτελεί ευπρόσδεκτη συνεισφορά, δεν είναι όμως αρκετή όταν τα χρήματα που ξοδεύουν τα Ιδρύματα προέρχονται από τα κέρδη Εταιρειών που παραμένουν προσηλωμένες στο δικό τους βραχυπρόθεσμο όφελος. Αυτοί που κατέχουν ηγετικές θέσεις στους σπουδαιότερους τομείς της βιομηχανίας, πρέπει να δημιουργήσουν έναν παγκόσμιας εμβέλειας όμιλο ούτως ώστε να επιβάλουν υπεύθυνες επιχειρηματικές πρακτικές, και στρατηγικές που ενθαρρύνουν την αειφορία. Ο Όμιλος θα μπορούσε να λειτουργήσει βασιζόμενος σε μία σαφή και ασυμβίβαστη «Δήλωση Αποστολής» και έναν αδιάσειστο κώδικα Δεοντολογίας και Συμπεριφοράς. Τα μέλη του θα περιόριζαν τον ανταγωνισμό τόσο, ώστε να εξασφαλίσουν τη μεταστροφή των επιχειρήσεων προς στρατηγικές που συμβάλλουν στη φυσική, οικολογική και κοινωνική βιωσιμότητα του περιβάλλοντος τους. Ενωμένοι, θα είχαν τη δύναμη να υπερνικήσουν τις προκλήσεις καιροσκόπων και ανήθικων ανταγωνιστών.
Εάν οι κατέχοντες ηγετικές θέσεις στην αγορά δεσμεύονταν σθεναρά με στόχο το κοινωνικό όφελος, το αποτέλεσμα θα ήταν να μεταμορφωθεί ο τρόπος άσκησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε όλο τον κόσμο. Η στενή αντίληψη ότι ο λόγος ύπαρξης των επιχειρήσεων είναι η κερδοφορία και η ανάπτυξη, θα αντικαθίστατο από τη δέσμευση για το καλό της ανθρώπινης κοινότητας. Η ουσία, δε θα ήταν πια «προσπαθούμε για τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας της επιχείρησης το συντομότερο δυνατόν και με το μικρότερο δυνατό ρίσκο», αλλά «κάνουμε το καλύτερο δυνατόν, για όσο το δυνατόν περισσότερους, διατηρώντας παράλληλα τη βιωσιμότητα της επιχείρησης».
Αυτή η αλλαγή, θα ενέτασσε τον ιδιωτικό τομέα στις τάξεις των κοινωνικών εταίρων που δρουν ταγμένοι στην ιδέα της κοινωνικής και οικολογικής βιωσιμότητας και της ανθρώπινης ευημερίας.
Στόχοι της Ηγεσίας (2) Οι Πολιτικοί στόχοι
Μία πεφωτισμένη και διαπνεόμενη από λαϊκό πνεύμα πολιτική ηγεσία, αγκαλιάζει και υιοθετεί μεταξύ άλλων τους παρακάτω στόχους:
– Εξασφαλίζει ότι όλα τα μέρη της κοινότητας έχουν φωνή όταν παίρνονται αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή και την ευημερία της κοινότητας,
– Εφαρμόζει σχέδια και προγράμματα με σκοπό την ανακούφιση της φτώχειας και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της ισότητας των φύλων,
– Στηρίζει πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη βιωσιμότητα και τη δικαιοσύνη, σε όλα τα κοινωνικό-οικονομικά επίπεδα της κοινότητας,
– Παρέχει οικονομικά κίνητρα για τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, και τεχνολογιών εξοικονόμησης πόρων ή ανακύκλωσης, τεχνολογιών χαμηλής ή μηδενικής εκπομπής τοξινών και ρύπων, και συνεργάζεται με την επιχειρηματική κοινότητα ώστε να προωθεί πρακτικές που ενσωματώνουν κριτήρια αειφορίας σε κάθε δραστηριότητα,
– Φροντίζει ώστε να έχουν όλοι ίση πρόσβαση στα φυσικά κοινά αγαθά σε αποδεκτό κόστος, περιλαμβανομένης της ενέργειας, του νερού και της γης,
– Χρησιμοποιεί ασφαλείς και αποδοτικές τεχνολογίες ενέργειας και πόρων στις δημόσιες υπηρεσίες, περιλαμβανομένων της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών,
– Συμπεριλαμβάνει σύγχρονες συμπληρωματικές μεθόδους και τεχνολογίες θεραπείας στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας,
– Εφαρμόζει αυστηρά κριτήρια στον αστικό σχεδιασμό και την κατασκευή, απαιτώντας οι τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η αποτελεσματική μόνωση να είναι αυτονόητες στις εργατικές κατοικίες, και απαραίτητη προϋπόθεση για την παροχή άδειας κατασκευής ιδιωτικών κατοικιών, και εμπορικών και βιομηχανικών κτηρίων,
– Διοχετεύει κεφάλαια για την ανοικοδόμηση και αναζωογόνηση εγκαταλειμμένων ή μειονεκτικών περιοχών, χωρίς να συμβάλλει άνευ λόγου στην αστική εξάπλωση,
– Ανακατανέμει ένα σημαντικό ποσοστό κεφαλαίων, αφ’ ενός από τα $ 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια που αυτή τη στιγμή δαπανώνται σε όπλα, πολέμους και στρατιωτικούς προϋπολογισμούς και αφ’ ετέρου από τον τεράστιο συσσωρευμένο πλούτο, τόσο πολλών πάμπλουτων ιδιωτών όσο και πλούσιων τραπεζών και εταιρειών, προκειμένου να χρηματοδοτήσει τοπικά, εθνικά και διεθνή συνεταιριστικά προγράμματα που θα στοχεύουν στη βιωσιμότητα της κοινωνίας και την ευημερία των ανθρώπων.
Λαϊκοί Στόχοι: (1) Στόχοι της «Νέας Σκέψης»
Ο τρόπος σκέψης που εξακολουθεί να επικρατεί στην κοινωνία, είναι ξεπερασμένος και απαρχαιωμένος, βασισμένος σε υποθέσεις και πεποιθήσεις που δεν συνδέονται πια με την πραγματικότητα. Μερικές από τις κοινωνικές πεποιθήσεις που είναι καιρός ν’ αλλάξουν, είναι και οι ακόλουθες:
– Η Γη είναι ανεξάντλητη.
– Η φύση είναι ένας γιγαντιαίος μηχανισμός.
– Η ζωή είναι ένας αγώνας όπου επικρατούν οι ικανότεροι.
– Η αγορά διορθώνει τα κενά και τις αδικίες της οικονομίας.
– Όσο περισσότερο καταναλώνουμε, τόσο καλύτεροι είμαστε.
– Οι οικονομικοί στόχοι δικαιολογούν τη χρήση στρατιωτικών μέσων.
– Αν θέλουμε τάξη, πρέπει να έχουμε ιεραρχία.
– Το κλειδί είναι η αποδοτικότητα.
– Τα συμφέροντα της χώρας μου, καλώς η κακώς, προηγούνται.
– Το μέλλον δεν είναι δική μου δουλειά.
Λαϊκοί Στόχοι: (2) Στόχοι της «Νέας Ηθικής»
Ο περισσότερος κόσμος ακολουθεί την ηθική του κλασσικού φιλελευθερισμού «ζήσε κι’ άσε και τους άλλους να ζήσουν», δηλαδή να μπορείς να κάνεις ό,τι σού ’ρχεται, φτάνει να μην παραβαίνεις κάποιο νόμο… Αυτό δε μπορεί πια να είναι αρκετό. Με τρόπο (ενίοτε) ίσως νόμιμο, σαφώς όμως επιλήψιμο, οι πλούσιοι και ισχυροί καταναλώνουν δυσανάλογο μερίδιο των φυσικών πόρων που θα έπρεπε όλοι να μοιράζονται, και, υπολογισμένα ή χωρίς να το πολυσκεφτούν ,μπλοκάρουν την πρόσβαση των φτωχών και των αδυνάτων σε βασικούς πόρους. Αλλά και εκ μέρους των φτωχών πρέπει να υπάρξουν αλλαγές: κι’εκείνοι , αντίστοιχα, πρέπει να πάψουν να αναπαράγουν – ή να προσπαθούν να αναπαράγουν τον τρόπο ζωής των πλουσίων. Ζούμε σε μία παγκοσμίως αλληλλεπιδρώσα και αλληλοεξαρτώμενη κοινότητα, γι’ αυτό χρειάζεται και η δεοντολογία μας να είναι παγκόσμια. Αυτό δεν σημαίνει μια μονόπαντη, επίπεδη, ομογενοποιημένη δεοντολογία, αλλά μια που ενοποιεί τα κοινά ανθρωπιστικά στοιχεία των μεγάλων πολιτισμικών παραδόσεων. Που θέτει το απαραίτητο, ελάχιστο πρότυπο συμπεριφοράς, ώστε να εξασφαλίζεται ένας βιώσιμος κόσμος όπου όλοι θα μπορούν να ζουν και να ευημερούν. Η βασική της αρχή, είναι ζήσε μ’ ένα τρόπο τέτοιο που και οι άλλοι να μπορούν να ζήσουν όπως εσύ. Αυτές οι αρχές πρέπει να εφαρμοστούν σαν μια αυτοεπιβληθείσα ηθική επιταγή, σε όλα όσα κάνουμε ή φιλοδοξούμε να κάνουμε.
Λαϊκοί Στόχοι: (3) Δράση σε Προσωπικό Επίπεδο
Την σήμερον ημέρα, κάποιες πτυχές της προσωπικής μας ζωής δεν είναι πλέον «προσωπικό μας θέμα». Το να ζούμε υπεύθυνα σήμερα σημαίνει:
– Να ζούμε με τρόπο που ικανοποιεί τις ανάγκες μας χωρίς να συμβιβάζει τη δυνατότητα των άλλων να ικανοποιούν τις δικές τους ,
– Να ζούμε με τρόπο που να σέβεται το δικαίωμα στη ζωή και την εξέλιξη όλων των ανθρώπων, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής, την καταγωγή, την εθνικότητα, το φύλο και το σύστημα πεποιθήσεών τους.
– Να ζούμε με τρόπο που να διασφαλίζει σε όλη την πανίδα και τη χλωρίδα της Γης το δικαίωμα στη ζωή και σε ένα υγιές περιβάλλον.
– Ο τρόπος που επιδιώκουμε την ελευθερία, την ευτυχία και την προσωπική ικανοποίηση για τον εαυτό μας, να σέβεται την ανάλογη επιδίωξη των συμπολιτών μας της κοινότητας, της χώρας και της κουλτούρας μας καθώς και όλων των ανθρώπων της παγκόσμιας κοινότητας, όλων των χωρών και όλων των πολιτισμών.
– Να επιλέγουμε ένα έργο ή επάγγελμα και να αφιερώνουμε το χρόνο και τις δεξιότητές μας σε μια δραστηριότητα που είναι χρήσιμη και επωφελής και δεν βλάπτει άλλους ανθρώπους, άλλες κοινότητες ή τη φύση.
– Να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθάμε τα παιδιά και τους νέους ν’ ανακαλύπτουν δικούς τους υπεύθυνους τρόπους σκέψης και δράσης.
– Να ενώσουμε τις δυνάμεις μας με ανάλογης νοοτροπίας άτομα και ομάδες για την προστασία ή/ και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος ώστε να μπορεί να παράγει και να αναπαράγει τους πόρους που είναι απαραίτητοι για τη ζωή και την ευημερία μας.
Λαϊκοί Στόχοι: (4) Δράση στο Πολιτικό Πεδίο
Σε μια Δημοκρατία που λειτουργεί ουσιαστικά, ο λαός μπορεί να ορίζει και να εκλέγει πολιτικούς ηγέτες που πραγματικά εκπροσωπούν τα συμφέροντά του, και τα συμφέροντα όλων στη χώρα του και ακόμα κι’ αυτά της πανανθρώπινης οικογένειας. Μπορούν να αλληλεπιδρούν με την κυβέρνησή τους για λόγους ενημέρωσης, και αν χρειάζεται, για την αλλαγή στόχων και πολιτικών. Μεταξύ άλλων, ο λαός μπορεί να ζητήσει από την κυβέρνησή του:
– Να επιδεικνύει αμεροληψία κατά τη λήψη αποφάσεων,
– Να υποστηρίζει τον υπεύθυνο σχεδιασμό στο επίπεδο των κοινοτήτων,
– Να χρησιμοποιεί κριτήρια βιωσιμότητας κατά την κατανομή φυσικών και οικονομικών πόρων,
– Να συνεργάζεται στενά με τις επιχειρήσεις έτσι ώστε να προωθεί και να διευκολύνει τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας και συναφών τεχνολογιών εξοικονόμησης πόρων και ανακύκλωσης,
– Να εξασφαλίζει πρόσβαση στην ενέργεια, το νερό και τη γη σε όλους και σε αποδεκτό κόστος,
– Να αναβαθμίσει την ποιότητα και τη δυναμικότητα των δημόσιων μέσων μεταφοράς,
– Να «ανοίξει» το δημόσιο σύστημα υγείας σε εναλλακτικές μεθόδους και πρακτικές θεραπείας,
– Να εξασφαλίζει τη πρόσβαση όλων στη φύση και συγχρόνως να προστατεύειτην οικολογική ισορροπία και τις περιοχές «άγριας ζωής»,
– Να διοχετεύει κεφάλαια και να παρέχει κίνητρα για την αναζωογόνηση εγκαταλειμμένων περιοχών,
– Να εφαρμόζει αυστηρά κριτήρια αειφορίας, ενεργειακής αποδοτικότητας και αποδοτικότητας πόρων κατά την παροχή αδείας νέων οικοδομικών κατασκευών,
– Να λαμβάνει υπ’ όψη τις αλλαγές στον τρόπο ζωής, τις τάσεις της κατανάλωσης, και τις αξίες και προσδοκίες όλων των ομάδων, κάθε πολιτισμικής απόχρωσης της χώρας,
– Να διεξάγει τις σχέσεις και επαφές με άλλες χώρες και κυβερνήσεις σε πνεύμα δικαιοσύνης και προώθησης της συνεργασίας με στόχο το διαρκές και αμοιβαίο όφελος.
Λαϊκοί Στόχοι: (4) Δράση στο Πεδίο των Επιχειρήσεων
Ο απλοί πολίτες – καταναλωτές είναι σε θέση να παρακινήσουν τις επιχειρήσεις προς μια πιο υπεύθυνη συμπεριφορά, ψωνίζοντας και καταναλώνοντας επιλεκτικά – υποστηρίζοντας τις εταιρείες που δείχνουν προσήλωση στο κοινό καλό και αγνοώντας ή μποϋκοτάροντας ενεργά εκείνες που παραμένουν εστιασμένες μόνο στην κερδοφορία και την ανάπτυξή τους. Εκείνοι που έχουν τα μέσα να επενδύσουν σε μετοχές εταιρειών, μπορούν να ακολουθήσουν και μία «κοινωνική» επενδυτική τακτική. Ακόμα και μικροεπενδυτές μπορούν να ασκήσουν επιρροή στη διαχειριστική τακτική μίας εταιρείας, εάν γίνουν μέλη ενός συνδέσμου μετόχων και μετά εγείρουν ζητήματα κοινωνικής και οικολογικής ευθύνης στις γενικές συνελεύσεις των μετόχων.
Με την ιδιότητα του μετόχου, του πελάτη ή καταναλωτή, ή απλά ως ενδιαφερόμενο – μέλος μίας οργανωμένης ομάδας η συλλόγου, ο καθένας από μας μπορεί να ζητήσει από τις επιχειρήσεις:
– Να εκθέτουν στο κοινό έντιμα και με ακρίβεια τα μακροπρόθεσμα υπέρ και κατά των προϊόντων και υπηρεσιών τους, αναφερόμενες στην ασφάλεια, την αντοχή, τις κοινωνικές συνέπειες, την τοξικότητα για το περιβάλλον, το βαθμό επαναχρησιμοποίησης και την ανακυκλωσιμότητα,
– Να επιδιώκουν ενεργά τη μείωση της μόλυνσης και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων τόσο κατά την παραγωγική διαδικασία, όσο και σε όλο το εύρος της αλυσίδας εφοδιασμού και διανομής,
– Να συνδιαλέγονται με τους εργαζόμενους κατά την οριοθέτηση των στόχων και σκοπών της επιχείρησης,
– Να προτιμούν ηθικούς εταίρους και συνεργάτες, και να αρνούνται τη συνεργασία με εταιρείες που είτε συμπεριφέρονται άδικα προς τους εργαζόμενους , τους πελάτες και τις κοινότητες που τους φιλοξενούν, είτε καταστρέφουν το περιβάλλον,
– Να επιδεικνύουν ενεργό ενδιαφέρον για τη ζωή των εργαζομένων τους, ανακαλύπτοντας τις ανησυχίες τους, κατανοώντας τις ανάγκες τους και συμβάλλοντας στην προσωπική τους εξέλιξη,
– Να επιδεικνύουν αντίστοιχα ενεργό ενδιαφέρον για τις κοινότητες που τις φιλοξενούν, επιτρέποντας έως και ενθαρρύνοντας το προσωπικό τους να αφιερώνει μέρος του χρόνου του σε κοινωνική εργασία και στη βελτίωση του τοπικού περιβάλλοντος.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
Συνοπτική Ανασκόπηση των Κυριότερων Παγκόσμιων Τάσεων και Προκλήσεων
Βασικές απειλές για την Ανθρώπινη Επιβίωση στον 21o Αιώνα
Υπερθέρμανση του Πλανήτη
Δύο εκατονταετίες χρήσης ορυκτών καυσίμων και υλοτόμησης μεγάλων δασικών εκτάσεων, αύξησαν την περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα από περίπου 280 μέρη ανά εκατομμύριο σε πάνω από 380 ανά εκατομμύριο, και συνεχίζει να αυξάνεται όλο και ταχύτερα. Η εισροή των αερίων που οφείλεται σε βιομηχανικές πηγές, συμβαίνει ταυτόχρονα με αντίστοιχης έκτασης εισροή αερίων από τη φύση, ενεργοποιημένη ακούσια από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αν η υπερθέρμανση συνεχιστεί με τον τρέχοντα ρυθμό, οι καλοκαιρινοί επιπλέοντες πάγοι του Αρκτικού Ωκεανού μπορεί να έχουν εξαφανιστεί εντελώς οποτεδήποτε μεταξύ του 2013 και του 2040, σύμφωνα με πρόσφατη «Έκθεση για τον Ζωντανό Πλανήτη» της οργάνωσης WWF.
Στη Σιβηρία, μια περιοχή μόνιμου παγετού με έκταση ένα εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα, ίση με το συνδυασμένο μέγεθος της Γαλλίας και της Γερμανίας, ο πάγος άρχισε να λιώνει για πρώτη φορά από την εποχή που πρωτοσχηματίστηκε – δηλαδή από το τέλος της εποχής των παγετώνων, 11.000 χρόνια πριν. Οι βάλτοι τύρφης της Δυτικής Σιβηρίας υπολογίζεται ότι κατακρατούν (εγκλωβισμένο μέσα στο στρώμα πάγου) έως και 70 δισεκατομμύρια τόνους μεθανίου, δηλαδή το ένα τέταρτο του μεθανίου που υπάρχει αποθηκευμένο στο υπέδαφος όλου του κόσμου. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, (με το σταδιακό λιώσιμο του παγετώνα) μπορεί να αρχίσει να απελευθερώνεται ποσότητα 700 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ετησίως, ποσότητα περίπου ίση μ’ αυτήν που απελευθερώνεται από το σύνολο των υγροτόπων και των αγροτικών καλλιεργειών παγκοσμίως. Αυτό θα διπλασίαζε το επίπεδο των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οδηγώντας σε αύξηση κατά 10% έως 25% της συνολικής υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Οι θερμοκρασίες της επιφάνειας του πλανήτη έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 0.7 βαθμούς Κελσίου από το τέλος του 19ου αιώνα. Ήδη αυτή τη στιγμή, στις περιοχές της Αρκτικής και της Ανταρκτικής, οι πάγοι λιώνουν με γοργό ρυθμό. Οι κλιματολόγοι αναμένουν άνοδο της μέσης θερμοκρασίας της Γης έως και τριών βαθμών C έως το 2050 με ενδεχόμενη αύξηση άνω των 5 βαθμών έως το 2100, γεγονός που θα είχε σαν αποτέλεσμα να καταστεί μη κατοικήσιμο μεγάλο τμήμα της Γης, τόσο για τον άνθρωπο όσο και για πολλές άλλες μορφές ζωής. μια αύξηση μεταξύ 1.44 και 3.06 βαθμών Κελσίου μοιάζει αναπόφευκτη, εξ’ αιτίας των ήδη υφισταμένων επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν ότι ακόμα και σχετικά μικρές αλλαγές στην παγκόσμια ατμόσφαιρα μπορούν να επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις, μεταξύ των οποίων εκτεταμένες καταστροφές στις σοδειές, λειψυδρίες, αυξημένη εξάπλωση ασθενειών, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και καταστροφή μεγάλων δασικών εκτάσεων. Ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν ήδη προξενήσει μεγάλες καταστροφές. Το 2003 ένα κύμα καύσωνα στην Ευρώπη στοίχισε τη ζωή σε 35.000 άτομα. Το 2004 βίαιες καταιγίδες στις Φιλιππίνες σκότωσαν 669 άτομα με άλλα 695 να καταγράφονται ως αγνοούμενα. Την επόμενη χρονιά ο τυφώνας Κατρίνα σκότωσε περισσότερους από 1.800 ανθρώπους στη Νέα Ορλεάνη και τη γύρω περιοχή και προξένησε ζημιές που εκτιμώνται πάνω από 81 δις δολάρια. Οι βροχές των μουσώνων του 2007 στην Ινδία, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ και το Μπουτάν είχαν τόσο ασυνήθιστο όγκο νερού, ώστε οι πλημμύρες που ακολούθησαν περιγράφηκαν σαν οι χειρότερες στην Ιστορία, σκοτώνοντας πάνω από 2.000 ανθρώπους και αφήνοντας 30 εκατομμύρια άστεγους. Την ίδια χρονιά, κύματα καύσωνα στην Ευρώπη προκάλεσαν πάνω από 3.400 θανάτους.
Εξέχοντες κλιματολόγοι, πρωτοπόροι στην έρευνα δηλώνουν τώρα ότι οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν στο μηδέν το συντομότερο δυνατόν προκειμένου να σταθεροποιηθεί το κλίμα της Γης και να αποφευχθεί το «χειρότερο δυνατό σενάριο κλιματικής αλλαγής» για την ανθρωπότητα. Αυτά τα σενάρια «ανεξέλεγκτης υπερθέρμανσης του πλανήτη» περιλαμβάνουν μείζονα αύξηση της στάθμης της θάλασσας, υπερ-καταιγίδες, εκτεταμένους λιμούς και ξηρασίες, ιδιαίτερα ασταθείς καιρικές συνθήκες, αυξημένες δασικές πυρκαγιές, επιδημίες, μεγάλης κλίμακας εξαφάνιση ειδών, κλπ. για την ώρα, η συνολική έκλυση διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως, αυξάνεται περίπου 3% ετησίως.
Πυρηνικός Πόλεμος
Στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, είδαμε αυξανόμενες συγκρούσεις και βία ανάμεσα σε κράτη, θρησκείες και πολιτισμούς μαζί με κλιμακούμενες τρομοκρατικές απειλές κυρίως στη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική.
Οι κυριότερες πηγές παγκόσμιας αστάθειας περιλαμβάνουν: συνεχιζόμενους πολέμους στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και άλλες χώρες, προαιώνιες διαμάχες μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, Ινδίας και Πακιστάν, και πολλές άλλες ¨θερμές περιοχές», μαζί με αυξανόμενες πυρηνικές εντάσεις ανάμεσα στη Δύση και το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα.
Οι αυξανόμενες αντιπαραθέσεις μεταξύ Δυτικών και Ισλαμικών χωρών εγείρουν τώρα το φάσμα μίας «σύγκρουσης πολιτισμών» και μίας παγκόσμιας σύγκρουσης με την πιθανότητα πυρηνικού πολέμου μεγάλης κλίμακας, καθώς πολλοί από τους εμπλεκόμενους στις διαμάχες είτε διαθέτουν είτε θα μπορούσαν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα. Η μείζων αυτή απειλή τώρα περιλαμβάνει την πιθανότητα ενός «προληπτικού κτυπήματος» από την πλευρά των Δυτικών χωρών εναντίον υπανάπτυκτων χωρών στη Μέση Ανατολή, την Ασία ή την Αφρική σύμφωνα με το «δόγμα Μπους» του 2002, σε σχέση με «αντιληπτούς μελλοντικούς κινδύνους».
Επιπροσθέτως, πολλοί εμπειρογνώμονες έχουν προβλέψει μελλοντικές συγκρούσεις μεταξύ κρατών για τα μειούμενα φυσικά αποθέματα νερού ή πετρελαίου. Πολλά από τα κράτη που θα μπορούσαν να εμπλακούν σε τέτοιες αντιπαραθέσεις έχουν πυρηνική δυνατότητα.
Οποιαδήποτε τέτοια «πυρηνική ανταλλαγή» ή ένας γενικευμένος πυρηνικός πόλεμος, θα έχει επιπτώσεις στην ήδη εξελισσόμενη παγκόσμια κλιματική αλλαγή, μία απ’ τις οποίες είναι και το «Σενάριο του Πυρηνικού Χειμώνα». Οι πιο πρόσφατες επιστημονικές προβλέψεις γι’ αυτό το σενάριο περιλαμβάνουν:
– Ένας περιορισμένος πυρηνικός πόλεμος (όπως π.χ. μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν ή στη Μέση Ανατολή) με την κάθε χώρα να χρησιμοποιεί 50 ατομικές βόμβες μεγέθους Χιροσίμα σε εναέρια επίθεση κατά αστικών περιοχών, θα προξενούσε κλιματική αλλαγή χωρίς προηγούμενο στην καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία. Αυτή η εκδοχή αντιστοιχεί στη χρήση του 0.03% της δύναμης πυρός του υπάρχοντος παγκόσμιου οπλοστασίου.
– Το ίδιο σενάριο θα εκμηδένιζε το όζον σε παγκόσμιο επίπεδο, επειδή η θέρμανση της στρατόσφαιρας θα προήγαγε τις χημικές αντιδράσεις που το καταστρέφουν.
– Ένας πυρηνικός πόλεμος ανάμεσα στη Ρωσία και τις Η.Π.Α. σήμερα θα προκαλούσε Πυρηνικό Χειμώνα, με πτώση της θερμοκρασίας – το καλοκαίρι -υπό το μηδέν στις κυριότερες αγροτικές περιοχές, απειλώντας την τροφοδοσία σε τρόφιμα ολόκληρου του πλανήτη.
– Οι κλιματικές επιπτώσεις από τον καπνό των καιγομένων πόλεων και βιομηχανικών περιοχών, θα διαρκούσαν αρκετά χρόνια, πολύ περισσότερο από ότι νομίζαμε προηγουμένως.
Προσομοιώσεις νέων κλιματικών μοντέλων που έχουν τη δυνατότητα να περιλαμβάνουν το σύνολο της ατμόσφαιρας και των ωκεανών, δείχνουν ότι ο καπνός, θερμαινόμενος από την ηλιακή ακτινοβολία θα ανέβαινε στα ανώτερα στρώματα της στρατόσφαιρας όπου θα παρέμενε για πολλά χρόνια.
Τρέχουσες Παγκόσμιες Προκλήσεις (πρωτοεμφανισθείσες στο 2ο μισό του 20ου αιώνα)
Παγκόσμια Αύξηση του Πληθυσμού
Ο παγκόσμιος πληθυσμός σήμερα είναι περίπου 6,7 δισεκατομμύρια και αυξάνεται κατά περίπου 90 εκατομμύρια ετησίως. Η υπηρεσία παρακολούθησης πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών προβλέπει πληθυσμό 7,85 δις το 2025 και 8,92 δις ως το 2050. Το 98% της πληθυσμιακής αύξησης θα προκύψει στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο πληθυσμός της Γης ήταν 1,5 δις το 1900, 3 δις το 1960 και 6 δις το 2000. Αυξήθηκε 400% κατά την εκατονταετία 1900 – 2000, 200% σε μόλις 40 χρόνια από το 1960 ως το 2000. Αυτή η εκθετική αύξηση του πληθυσμού από το 1900, ουσιαστικά ακολουθείται πλέον από ανάλογη αύξηση στην κατανάλωση φυσικών πόρων, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, και αποτελεί βασικό παράγοντα των περαιτέρω προκλήσεων που θέτουμε εδώ.
Πετρελαϊκή Κορύφωση
Η ευρύτατα διαδεδομένη χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, υπήρξε ο σημαντικότερος παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης και ανθρώπινης ευημερίας από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Σήμερα, ο ρυθμός της κατανάλωσης πετρελαίου προσεγγίζει το επίπεδο που θα υπερβαίνει τη δυνατότητα παραγωγής, καθώς το όριο αποθεμάτων αυτού του μη ανανεώσιμου φυσικού πόρου είναι πλέον ορατό.
«Πετρελαϊκή Κορύφωση» είναι το σημείο μέγιστου δυνατού ρυθμού εξόρυξης πετρελαίου, μετά το οποίο ο ρυθμός παραγωγής θα εισέλθει σε φάση οριστικής ύφεσης. Από την άποψη της ζήτησης, η πετρελαϊκή κορύφωση συνδέεται με τη σχέση χρόνου – κατανάλωσης, , και την αύξηση αυτής της ζήτησης. Η παγκόσμια ζήτηση αργού πετρελαίου αυξήθηκε κατά μέσο όρο 1,76% ετησίως στην περίοδο 1994 – 2006. Η ζήτηση αυτή υπολογίζεται να αυξηθεί κατά 37% (με βάση τα επίπεδα του 2006) έως το 2030 – από 86 εκατομμύρια βαρέλια σε 118 εκατομμύρια βαρέλια-.
Οι ποσότητες νέων πετρελαϊκών κοιτασμάτων που ανακαλύπτονται παγκοσμίως, είναι μικρότερες της ετήσιας παραγωγής, ήδη από το 1980. Η κατά κεφαλήν πετρελαϊκή παραγωγή μειώθηκε από 5,26 βαρέλια ετησίως το 1980 σε 4,44 το 1993, μετά αυξήθηκε σε 4,79 το 2005. Το 2006, η παγκόσμια παραγωγή είχε μία κάμψη από τα 84.631 στα 84.597 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, παρ’ όλο που ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται. Αυτό σήμανε ότι η κατά κεφαλήν παραγωγή πετρελαίου έπεσε ξανά, στα 4,73 βαρέλια ετησίως. Τα 9 – τουλάχιστον – από τα 21 μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο, είναι σε ύφεση.
Καθώς η τροφοδοσία από τις ευκολότερα προσβάσιμες πηγές αργού πετρελαίου μειώνεται, ενώ η παγκόσμια ζήτηση αυξάνεται, το κόστος ανεβαίνει. Η τιμή του βαρελιού πετρελαίου έφθασε πρόσφατα στο ύψος-ρεκόρ των 143 δολαρίων Η.Π.Α., τον Ιούνιο του 2008. Τον Αύγουστο του 2003 η τιμή ήταν 25 δολάρια το βαρέλι. Δηλαδή είδαμε αύξηση σχεδόν 600% στην τιμή του βαρελιού σε λιγότερο από πέντε χρόνια.
Η επίπτωση της Πετρελαϊκής Κορύφωσης θα εξαρτηθεί κυρίως από το ρυθμό πτώσης της παραγωγής αφ’ ενός, και το βαθμό ανάπτυξης και υιοθέτησης αποδοτικών εναλλακτικών λύσεων αφ’ ετέρου. Αν αυτές οι εναλλακτικές λύσεις καθυστερήσουν, τα προϊόντα που παράγονται από το πετρέλαιο (όπως τα λιπάσματα, τα προϊόντα καθαρισμού, τα διαλυτικά, οι κόλλες και τα περισσότερα είδη πλαστικών) θα γίνουν σπάνια και ακριβά. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό θα προκαλούσε πτώση του βιοτικού επιπέδου και στις αναπτυγμένες και στις αναπτυσσόμενες χώρες, και στη χειρότερη περίπτωση θα μπορούσε να οδηγήσει σε παγκόσμια οικονομική κατάρρευση. Με τις διακρατικές εντάσεις να αυξάνονται γύρω από τα εξαντλούμενα πετρελαϊκά αποθέματα, θα μπορούσαν να προκύψουν δραματικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, καθώς και όξυνση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών και περιοχών του πλανήτη.
Εξάντληση Φυσικών Πόρων
Τα αποθέματα των φυσικών πόρων του πλανήτη μας μειώνονται με γοργούς ρυθμούς εξ’ αιτίας της υπερεκμετάλλευσης. Αναφορικά με ένα αυξανόμενο πλήθος πρώτων υλών που είναι απαραίτητες στον άνθρωπο και στη βιομηχανία, η ανοδική καμπύλη της ζήτησης ξεπερνά την καθοδική καμπύλη της διαθεσιμότητας. Μέσα σε έξι δεκαετίες από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ανθρώπινο ον κατανάλωσε περισσότερους φυσικούς πόρους απ’ όσους είχε καταναλώσει σε όλη την ιστορία του μέχρι τότε. Η παραγωγή πετρελαίου, αλιείας, ξυλείας και άλλων σημαντικών φυσικών πόρων έχει ήδη κορυφωθεί: Το 50% των δασών του πλανήτη και το 40% των κοραλλιογενών υφάλων έχουν χαθεί, και κάθε χρόνο χάνονται περίπου 23 εκατομμύρια εκτάρια δασικών εκτάσεων. Η παγκόσμια κατανάλωση υπερβαίνει κατά πολύ τις ικανότητες ανανέωσης του πλανήτη.
Το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) δήλωσε ότι το οικολογικό ίχνος της ανθρωπότητας το 2001 ήταν 2,5 φορές μεγαλύτερο απ’ ότι το 1961, ξεπερνώντας τη βιολογική ικανότητα ανανέωσης της Γης κατά 20%. Η μείωση της βιοποικιλότητας (εξαφάνιση των ειδών) αυξάνεται χρόνο με το χρόνο λόγω της συνεχιζόμενης καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής. Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι έως και το ένα τρίτο του συνόλου των ειδών μπορεί να έχει εξαφανιστεί ως το 2100 εάν η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξηθεί πάνω από 3,5 ° F. Οι προβλέψεις για την παγκόσμια καταναλωτική ζήτηση πόρων στις επόμενες δεκαετίες προοιωνίζουν έντονη κλιμάκωση των επιπτώσεων στα οικοσυστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κατανάλωση των αγαθών που παράγονται άμεσα από τα οικοσυστήματα (όπως τα δημητριακά, το κρέας, τα ψάρια και η ξυλεία) αυξήθηκε σημαντικά κατά τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες και θα συνεχίσει να αυξάνεται καθώς η παγκόσμια οικονομία επεκτείνεται και ο πληθυσμός μεγαλώνει. Η ανθρώπινη κατανάλωση των φυσικών πόρων του πλανήτη εξακολουθεί να αυξάνεται εκθετικά, ιδίως στους «αναπτυσσόμενους γίγαντες» – την Κίνα και την Ινδία.
Παραγωγή και Κατανομή των Τροφίμων
Το επίπεδο αειφορίας της γεωργικής παραγωγής αντιστοιχεί σε μια αναλογία 4,2 εκταρίων ανά άτομο, ωστόσο η μέση παγκόσμια αναλογία είναι σήμερα 7 εκτάρια ανά άτομο. Τα άκρα κυμαίνονται από 1,23 εκτάρια στις πιο φτωχές χώρες όπως το Μπαγκλαντές έως 25,5 εκτάρια στις Η.Π.Α. Υπάρχει μια υπερπαραγωγή τροφίμων στον κόσμο, κι’ όμως την ίδια στιγμή καταγράφεται αυξανόμενη πείνα. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο είναι παθολογικά παχύσαρκοι και πολλά δισεκατομμύρια υποσιτίζονται. Έξι εκατομμύρια παιδιά το χρόνο πεθαίνουν από πείνα ή υποσιτισμό, ενώ 155 εκατομμύρια παιδιά είναι υπέρβαρα.
Οι τιμές των περισσότερων γεωργικών προϊόντων διατροφής έχουν αυξηθεί σημαντικά κατά τα τελευταία δύο χρόνια. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν αρκετοί παράγοντες: (1) τα χαμηλά επίπεδα των παγκόσμιων αποθεμάτων (ιδιαίτερα για το σιτάρι και το καλαμπόκι) εξ’ αιτίας της κάτω του μέσου όρου ευρωπαϊκής συγκομιδής κατά το 2006 και το 2007, (2) οι καταστροφές στη σοδειά σημαντικών παραγωγών χωρών όπως η Αυστραλία (επίσης κατά το 2006 και 2007), (3) η ταχέως αυξανόμενη ζήτηση για βιοκαύσιμα που παράγονται από δημητριακά, η καλλιέργεια των οποίων υποστηρίζεται από επιδοτήσεις, (4) οι σταδιακές αλλαγές στις γεωργικές πολιτικές των χωρών του ΟΟΣΑ, στις οποίες η μείωση του επιπέδου των επιδοτήσεων έχει οδηγήσει σε μείωση του πλεονάσματος της παραγωγής.
Οι μεγάλες επιδοτήσεις που χορηγούντο στη γεωργία στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι ο κύρια αιτία για τα προηγούμενα χαμηλά επίπεδα των τιμών στην παγκόσμια αγορά. Η κίνηση απομάκρυνσης από τις πολιτικές αυτές, σε συνδυασμό με τη μείωση των φυσικών πόρων (όπως η λειψυδρία) και τη βραδύτερη διάδοση των υφιστάμενων και των νέων τεχνολογιών, θα μπορούσε να περιορίσει την τροφοδοσία σε τρόφιμα, ενώ η παγκόσμια ζήτηση συνεχίζει να επεκτείνεται. Υπό αυτές τις συνθήκες, μοιάζει απίθανο να δούμε τις τιμές των τροφίμων να επανέρχονται στα χαμηλά επίπεδα των προηγούμενων δύο δεκαετιών.
Στο μέλλον, η αλλαγή του κλίματος θα επηρεάζει όλο και πιο αρνητικά το βαθμό απόδοσης των γεωργικών εκτάσεων. Αν και σε ψυχρές περιοχές με σύντομες καλλιεργητικές περιόδους οι αποδόσεις είναι πιθανό να αυξηθούν, σίγουρα θα μειωθούν στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές, όπου οι σοδειές ήδη καλλιεργούνται κοντά στο όριο της θερμοκρασιακής ανοχής τους. Στο σύνολό τους αυτές οι αλλαγές απειλούν την επάρκεια τροφίμων ολόκληρου του ανθρώπινου πληθυσμού. Επιπροσθέτως, καθώς η προμήθεια πετρελαίου είναι ουσιωδώς απαραίτητη για τις σύγχρονες καλλιεργητικές τεχνικές, μια μείωση των παγκοσμίων πετρελαϊκών αποθεμάτων θα μπορούσε να προκαλέσει κορύφωση των τιμών των τροφίμων και άνευ προηγουμένου φαινόμενα πείνας στις ερχόμενες δεκαετίες.
Ποιότητα του Αέρα
Η μόλυνση της ατμόσφαιρας προκαλεί θανάτους και ασθένειες του αναπνευστικού. Συχνά δε, αποδίδεται σε μείζονες «σταθερές» πηγές, όπως μονάδες παραγωγής ενέργειας και βιομηχανικά εργοστάσια, όμως οι περισσότερες εκπομπές προέρχονται από κινητές πηγές, και κυρίως από τα αυτοκίνητα. Ο μολυσμένος ή με χαμηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνο αέρας, δεν είναι και πολύ χρήσιμος στα ανθρώπινα όντα. Όμως η περιεκτικότητά του σε οξυγόνο μειώνεται και η περιεκτικότητά του σε διοξείδιο του άνθρακος και άλλα αέρια του θερμοκηπίου αυξάνεται. Στις αστικές περιοχές του κόσμου, οι ρύποι στην ατμόσφαιρα αυξάνονται δραματικά. Ο μολυσμένος αέρας του Πεκίνου στην Κίνα είναι πρώτης τάξεως παράδειγμα.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, το οξυγόνο έχει μειωθεί κυρίως εξ’ αιτίας της χρήσης του άνθρακα ως καυσίμου. Πέφτει πλέον σε επίπεδα κάτω του 19% στις προσβεβλημένες περιοχές, και στο 12% έως 17% πάνω από τις σημαντικότερες πόλεις. Σε επίπεδα περιεκτικότητας 6-7%, δεν είναι πια δυνατή η διατήρηση της ζωής. Την ίδια στιγμή, το ποσοστό των αερίων του θερμοκηπίου αυξάνεται. Η επί δύο αιώνες χρήση ορυκτών καυσίμων και η υλοτόμηση μεγάλων δασικών εκτάσεων, αύξησε την περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα από περίπου 280 μέρη ανά εκατομμύριο σε πάνω από 350 μέρη ανά εκατομμύριο, και συνεχίζει να αυξάνεται όλο και πιο γρήγορα.
Αποθέματα Ποσίμου Νερού
Τα αποθέματα πόσιμου νερού μειώνονται δραστικά. Περισσότερος από τον μισό πληθυσμό της Γης ήδη αντιμετωπίζει ελλείψεις νερού. Κατά το παρελθόν, τα διαθέσιμα αποθέματα ποσίμου νερού επαρκούσαν για την ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών. Το 1950, υπήρχε ένα δυνητικό απόθεμα σχεδόν 17.000 κυβικών μέτρων πόσιμου νερού για κάθε άνθρωπο στον πλανήτη. Από τότε, ο ρυθμός μείωσης του νερού είναι υπερδιπλάσιος του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού, με συνέπεια το 1999 το κατά κεφαλήν παγκόσμια απόθεμα νερού να έχει μειωθεί σε 7.300 κυβικά μέτρα.
Ήδη περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες ασφαλούς νερού, και ως το 2025 τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζουν κάτω από ακραίες συνθήκες λειψυδρίας. Η Ευρώπη και οι Η.Π.Α. θα διαθέτουν το μισό του κατά κεφαλήν αποθέματος νερού που είχαν το 1950, ενώ η Ασία και η Λατινική Αμερική θα διαθέτουν μόνο το ένα τέταρτο. Οι περιοχές που θα πληγούν περισσότερο θα είναι η Αφρική, η Μέση Ανατολή, και η νότια και κεντρική Ασία, όπου τα διαθέσιμα αποθέματα μπορεί να μειωθούν σε λιγότερο από 1700 κυβικά μέτρα κατ’ άτομο. Στο μέλλον, η μείωση της διαθεσιμότητας πόσιμου νερού, σε συνδυασμό με την ανισότητα πρόσβασης στα αποθέματα, θα δημιουργήσει σοβαρότερους κινδύνους για την υγεία και πιθανές διαμάχες για το νερό σε πολλές περιοχές του κόσμου.
Καλλιεργήσιμη γη
Η σταδιακή μείωση των εκτάσεων γης που μπορούν να παράγουν τροφή, είναι μία περαιτέρω κρίσιμη τάση. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) εκτιμά ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν 8,2 δισεκατομμύρια εκτάρια καλλιεργήσιμης γης, εκ των οποίων το 71% στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ωστόσο, από αυτά μόνο το 1,1 δισεκατομμύριο είναι υψηλής παραγωγικότητας και άλλα 4,9 δισεκατομμύρια (εκτάρια) είναι χαμηλής παραγωγικότητας. Το ποσοστό της αρόσιμης γης υψηλής παραγωγικότητας μειώνεται, λόγω διάβρωσης, αποδόμησης, συμπύκνωσης, πτώχευσης, υπερβολικής αποξήρανσης ή απόπλυσης των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, και ακόμα λόγω συσσώρευσης τοξικών αλάτων ή μόλυνσης από οργανικούς και ανόργανους ρύπους που προέρχονται από αστικά και βιομηχανικά απόβλητα. Σε μερικές περιοχές του κόσμου, αυτή η τάση επιφέρει σοβαρές ελλείψεις τροφίμων.
Η Κίνα έχει πληθυσμό πενταπλάσιο των Η.Π.Α. αλλά διαθέτει μόλις το ένα δέκατο της καλλιεργήσιμης γης. Θρέφει το 24% του παγκοσμίου πληθυσμού από το 7% της παγκόσμιας καλλιεργήσιμης γης. Αυτό δε το μικρό ποσοστό γης, μειώνεται περαιτέρω: Εξ’ αιτίας της επέκτασης των πόλεων και της κατασκευής οδικού δικτύου και εργοστασίων, 37 εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργούμενης γης έχουν ήδη αποδοθεί σε μη αγροτικές χρήσεις. Από τα εναπομένοντα 247 εκατομμύρια, ένα 10% είναι ιδιαίτερα υψηλής επιμόλυνσης, το 33% υποφέρει από έλλειψη νερού και διάβρωση του εδάφους, το 7% είναι αλατοποιημένο και το 4% είναι άγονο και σε φάση ερημοποίησης.
Σε όλο τον κόσμο, 12 έως 17 εκατομμύρια εκτάρια παραγωγικής αγροτικής γης χάνονται κάθε χρόνο. Εάν αυτή η εξέλιξη συνεχιστεί, μέχρι τα μέσα του αιώνα θα έχουν χαθεί περί τα 741 εκατομμύρια εκτάρια, αφήνοντας μόλις 6,67 εκατομμύρια εκτάρια για τη συντήρηση 9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Κάτι τέτοιο θα αντιστοιχεί σε μια αναλογία 0,74 εκταρίων κατ’ άτομο, δηλαδή μια ελάχιστη έκταση, οριακά ικανή να εξασφαλίσει το πιο στοιχειώδες επίπεδο διατροφής για την επιβίωση.
Ιστορικές Ανθρώπινες Προκλήσεις (Σημερινή Κατάσταση)
Πόλεμοι, Ένοπλες Συγκρούσεις και Τρομοκρατία
Οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες σήμερα, ξεπερνούν το ποσόν των 1,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων Η.Π.Α. ετησίως. Στις χώρες «υψηλού εισοδήματος» αντιστοιχεί το 80% αυτών των δαπανών, αλλά μόνο το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι Η.Π.Α. ξοδεύουν πάνω από το 50% του συνόλου, και το 2008 διατηρούσαν 761 ενεργές στρατιωτικές βάσεις σε 151 ξένες χώρες. Το 2001, οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες ήταν 10 φορές υψηλότερες από τις συνολικές δαπάνες για εθνική αναπτυξιακή βοήθεια. Η επίτευξη του σχεδίου «Στόχοι των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη έπ’ ευκαιρία της Χιλιετίας» (που εγκρίθηκε από όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ το 2000 για την εξάλειψη της πείνας, της φτώχειας, των ασθενειών, κ.λπ.) θα κόστιζε από 125 έως $ 150 δισ. δολάρια ετησίως – δηλαδή μόλις 10% έως 15% του συνόλου των παγκοσμίων στρατιωτικών δαπανών.
Φτώχεια, Πείνα και Λιμοκτονία
Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, περισσότερα από 11 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από υποσιτισμό ή/ και ασθένειες που μπορούν να προληφθούν (άνω των 100 εκατομμυρίων ανά δεκαετία). Ένα στα τρία παιδιά κάτω των πέντε ετών υποσιτίζεται. Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. 2,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι στερούνται επαρκών εγκαταστάσεων υγιεινής. Ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε φτωχογειτονιές και κοινότητες αυθαιρέτων και 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν με λιγότερα από $ 2 δολάρια την ημέρα (περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού).
Το 2008, περισσότερα από 73 εκατομμύρια άτομα σε 78 χώρες που εξαρτώνται από την ελεημοσύνη του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, βρέθηκαν αντιμέτωποι με σιτηρέσιο μειωμένων μερίδων. Την ίδια στιγμή, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι η άνοδος των τιμών έχει πυροδοτήσει μια κρίση έλλειψης τροφίμων σε 36 χώρες οι οποίες θα χρειαστούν όλες επιπλέον βοήθεια.
Η Παγκόσμια Τράπεζα επεσήμανε ότι οι τιμές των τροφίμων παγκοσμίως έχουν αυξηθεί κατά 75% από το 2000, ενώ οι τιμές του σταριού αυξήθηκαν κατά 200%. Τα κόστη άλλων βασικών ειδών, όπως το ρύζι και η σόγια έφτασαν σε επίπεδα – ρεκόρ, ενώ το καλαμπόκι βρίσκεται στην υψηλότερη τιμή του της τελευταίας 12ετίας. Το προφίλ των νέων πεινασμένων φτωχών είναι τώρα εξ’ ίσου αστικό όσο και αγροτικό. Στις αγορές και στα καταστήματα υπάρχουν διαθέσιμα τρόφιμα, αλλά πολλοί κάτοικοι των πόλεων δεν έχουν να πληρώσουν για να τα αγοράσουν. Η έλλειψη τροφίμων θα επηρεάσει και τις δυτικές βιομηχανοποιημένες χώρες. Όταν παρουσιαστεί έλλειψη σε κάποια είδη τροφίμων, αυτά ή θα γίνουν πανάκριβα, είτε θα εξαφανιστούν εντελώς από τα σούπερ μάρκετ, σηματοδοτώντας την μεταστροφή προς εποχιακά, εγχώρια λαχανικά. Από τις 36 χώρες που τον προηγούμενο μήνα κατονομάστηκαν ως αντιμέτωπες με κρίση τροφίμων, οι 21 βρίσκονται στην Αφρική. Το Λεσότο και η Σουαζιλάνδη επλήγησαν από ανομβρία, η Σιέρα Λεόνε ουσιαστικά δεν έχει πρόσβαση σε αγορές τροφίμων εξ’ αιτίας του συνδυασμού υψηλών τιμών και χαμηλών εισοδημάτων, και η Γκάνα, η Κένυα και το Τσαντ μεταξύ άλλων, υφίστανται σοβαρή εντοπισμένη επισιτιστική ανασφάλεια.
Το 2007 στην Ινδία, περισσότεροι από 25.000 αγρότες αυτοκτόνησαν, οδηγημένοι στην απόγνωση εξ’ αιτίας ελλείψεων σε σιτηρά και αγροτικών χρεών. Η Αυστραλία γνώρισε τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 100 ετών, και είδε τη σοδειά της σε σιτηρά να συρρικνώνεται κατά 60%. Και η συγκομιδή σιτηρών της Κίνας είχε μειωθεί κατά 10% από το 2000. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα θα διπλασιαστεί μέχρι το 2030. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί σχεδόν κατά τρία δισεκατομμύρια άτομα ως το 2050 αλλά αυτή είναι μία μόνο από τις πολλές αλληλένδετες αιτίες. Η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας που προκαλείται από τη ρύπανση των αερίων του θερμοκηπίου αρχίζει επίσης να διαταράσσει την παραγωγή τροφίμων σε πολλές χώρες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, μια περιοχή γονίμου εδάφους ίση με το μέγεθος της Ουκρανίας χάνεται κάθε χρόνο, λόγω της ξηρασίας, της αποψίλωσης των δασών και της κλιματικής αστάθειας.
Ασθένειες
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε Έκθεσή του το 2007 αναφέρει ότι ο κόσμος βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης ασθενειών, επιδημιών, βιομηχανικών ατυχημάτων, φυσικών καταστροφών και άλλων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που μπορούν γρήγορα να μετατραπούν σε απειλή για την παγκόσμια δημόσια υγεία.
Η χολέρα, ο κίτρινος πυρετός και η μηνιγγίτιδα έχουν επανεμφανιστεί κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα καλώντας σε ανανέωση των προσπαθειών στους τομείς της επαγρύπνησης, της πρόληψης και του ελέγχου. Το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (ΣΟΑΣ ή SARS) και η γρίπη των πτηνών, πυροδότησαν σοβαρή ανησυχία διεθνώς, έθεσαν νέες επιστημονικές προκλήσεις, προκάλεσαν μεγάλα δεινά στους ανθρώπους και επέφεραν τεράστια οικονομική ζημιά. Άλλες αναδυόμενες ιογενείς νόσοι, όπως ο ιός Εμπόλα και το SARS αποτελούν απειλή για την ασφάλεια της δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο, και καθιστούν απαραίτητο τον περιορισμό στην πηγή τους λόγω της οξύτητας της φύσης τους και της θνησιμότητας που προκαλούν.
Μια πανδημία γρίπης θα είχε καταστροφικές συνέπειες. Αν εμφανιζόταν ένας πολύ μεταδοτικός επιδημικός ιός, η εξάπλωση της ασθένειας δεν θα μπορούσε να προληφθεί. Βασιζόμενοι στην εμπειρία προηγουμένων επιδημιών, θα μπορούσε να αναμένεται να νοσήσει περί το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού – πάνω από 1.5 δισεκατομμύρια άνθρωποι. μια τέτοια πανδημία γρίπης, ακόμα και σχετικά ήπιας μορφής, θα προκαλούσε τεράστια οικονομική και κοινωνική αναστάτωση κατά τις αιφνίδιες εξάρσεις της ασθένειας σε τόσους πολλούς ανθρώπους.
Παγκόσμια Συστήματα στο χείλος Κρίσιμης αστάθειας
Παγκόσμιο οικονομικό σύστημα
Η κρίση του υφιστάμενου παγκόσμιου οικονομικού συστήματος είναι πλέον φανερή σε όλους. Αυτή η αστάθεια δεν ήταν έκδηλη στο παρελθόν: Η σημερινή κρίση όμως – με τα κραχ χρηματιστηριακών αγορών, τις μεγάλης κλίμακας εταιρικές πτωχεύσεις, το στασιμοπληθωρισμό, την ύφεση, τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, και τα συνεχιζόμενα πλήγματα που κλονίζουν το σύστημα συνεχώς από την κρίση της στεγαστικής πίστης του 2007 – την καθιστούν ιδιαίτερα ορατή.
Πίσω από τις εντυπωσιακές εκδηλώσεις του οικονομικού κόσμου βρίσκεται μία διαρθρωτική ανισορροπία στο διεθνές διασυνδεδεμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Τα ισχύοντα πρότυπα εμπορικών συναλλαγών επιδεινώνουν την αστάθεια. Οι Η.Π.Α. έχουν ένα αυξανόμενο εμπορικό έλλειμμα: η αξία των εμπορευμάτων που εισάγουν είναι κατά πολύ υψηλότερη από την αξία των εμπορευμάτων που εξάγουν. Το αντίθετο συμβαίνει στην Κίνα και σε άλλες Ασιατικές οικονομίες, οι οποίες έχουν ένα αυξανόμενο εμπορικό πλεόνασμα, δεδομένου ότι η αξία των εξαγωγών τους είναι σταθερά πάνω από την αξία των εισαγωγών τους. Οι ασιατικές οικονομίες χρηματοδοτούν την υπερκατανάλωση των Η.Π.Α., αλλά δεν το κάνουν με τη θέλησή τους: οι κεντρικές τράπεζες με μεγάλα αποθέματα ξένου συναλλάγματος, όπως της Κίνας, της Ιαπωνίας και άλλων ασιατικών χωρών, είναι όμηροι της αμερικανικής δημοσιονομικής πολιτικής.
Αυτό δεν μπορεί να συνεχίζεται έπ’’ αόριστον καθώς, με την ταχεία διόγκωση του δημοσίου χρέους των Η.Π.Α. η οικονομική ανισορροπία αυξάνεται προσεγγίζοντας επίπεδα απώλειας στήριξης. μια τέτοια ανισορροπία, συνδυασμένη με ελλειμματικές δαπάνες επιπέδου τρισεκατομμυρίων δολαρίων, για πολέμους και «χτίσιμο αυτοκρατορίας», είναι πασιφανώς μη βιώσιμη. Όπως μη βιώσιμος είναι και ο επί πλέον κυβερνητικός δανεισμός τεραστίων ποσών για την υποστήριξη τραπεζών που «νοσούν» και εταιρειών που παραπαίουν σε όλο τον κόσμο, με μία προσέγγιση «εκτάκτου ανάγκης». Οι διαρθρωτικές ανισορροπίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ριζικά με τέτοιου τύπου βραχυπρόθεσμα μέτρα.
Χάσμα Πλουσίων – Φτωχών
Ενώ η οικονομική δραστηριότητα εξακολουθεί να αυξάνεται, τα οφέλη που προκύπτουν τα καρπώνονται λιγότεροι άνθρωποι, αν το υπολογίσουμε ποσοστιαία επί του συνόλου του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 80% του παγκόσμιου εγχώριου προϊόντος ανήκει σε 1 δισεκατομμύριο άτομα, ενώ το υπόλοιπο 20% μοιράζεται σε πάνω από 5,5 δισεκατομμύρια. Στο πλουσιότερο 10% του παγκόσμιου πληθυσμού αντιστοιχεί το 54% του παγκοσμίου εισοδήματος, ενώ στο φτωχότερο 40% αντιστοιχεί το 5%. Και το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει στις αναπτυγμένες χώρες καταναλώνει το 86% των παγκόσμιων πόρων ετησίως.
Εκατοντάδες εκατομμύρια απολαμβάνουν ένα ανώτερο βιοτικό επίπεδο, αλλά δισεκατομμύρια επιζούν στοιχειωδώς σε τενεκεδουπόλεις και αστικά γκέτο. Αν δεν υπάρξει σημαντική αλλαγή, από τα μέσα αυτού του αιώνα, τουλάχιστον το ενενήντα τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει στις φτωχές χώρες, και οι φτωχές χώρες θα αποτελούν την απόλυτη πλειοψηφία των σχεδόν 200 επίσημα συστημένων
εθνών-κρατών. Η έλλειψη βιωσιμότητας της κατανομής του πλούτου απειλεί τη ζωή και την επιβίωση των φτωχών και των φτωχότερων πληθυσμών. Ένας στους τρεις κατοίκους των πόλεων ανά τον κόσμο ζουν σε φτωχογειτονιές, τενεκεδουπόλεις, και αστικά γκέτο. Περισσότερα από 900 εκατομμύρια επισήμως θεωρούνται τρωγλοδύτες. Στις φτωχότερες χώρες εβδομήντα οκτώ τοις εκατό του πληθυσμού των αστικών κέντρων φυτοζωεί σε συνθήκες απειλητικές για τη ζωή.
Παγκόσμιο Οικολογικό Σύστημα
Το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), στην έκθεσή του «Ζωντανός Πλανήτης – 2006» επιβεβαιώνει ότι η ανθρωπότητα καταναλώνει τους πόρους του πλανήτη γρηγορότερα απ’ ότι αυτοί μπορούν να ανανεώνονται, και επισημαίνει ταχεία και συνεχιζόμενη απώλεια βιοποικιλότητας της χλωρίδας και της πανίδας.
Μέσω της παρακολούθησης άγριων ειδών, το Living Planet Index παρακολουθεί και την υγεία των οικοσυστημάτων. Μεταξύ 1970 και 2003, ο «δείκτης υγείας της ζωής πλανήτη» μειώθηκε κατά περίπου 30 τοις εκατό. Αυτή η παγκόσμια τάση υποδηλώνει ότι αποικοδομούμε τα φυσικά οικοσυστήματα με ρυθμό πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία. Η βιοποικιλότητα υποφέρει όταν η παραγωγικότητα της βιόσφαιρας δεν προλαβαίνει να συμβαδίσει με την ανθρώπινη κατανάλωση και παραγωγή αποβλήτων. Στην ουσία, η αναγεννητική ικανότητα της γης δεν μπορεί πλέον να συμβαδίσει με τη ζήτηση. Οι άνθρωποι μετατρέπουν τους φυσικούς πόρους σε απόβλητα γρηγορότερα απ’ ότι η φύση μπορεί να μετατρέψει εκ νέου τα απόβλητα σε φυσικούς πόρους. Η ανθρωπότητα δεν ζει πλέον από «τους τόκους» (την καθαρή απόδοση) της φύσης, αλλά «τρώει» από το κεφάλαιο. Αυτή η αυξανόμενη πίεση στα οικοσυστήματα προκαλεί όχι μόνο την καταστροφή ή την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και μόνιμη απώλεια της παραγωγικότητάς του, απειλώντας τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη ευημερία. Ένα μετριοπαθές σενάριο, στη λογική του «εμείς τη δουλειά μας, ως συνήθως»,
βασισμένο στις εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών που δείχνουν αργή, σταθερή ανάπτυξη των οικονομιών και πληθυσμών, προβλέπει ότι από τα μέσα του αιώνα, οι απαιτήσεις της ανθρωπότητας από τη φύση θα είναι διπλάσιες της παραγωγικής ικανότητας της βιόσφαιρας. Σε αυτό το επίπεδο οικολογικού ελλείμματος, η εξάντληση του οικολογικού «κεφαλαίου» και η μεγάλης κλίμακας κατάρρευση του οικοσυστήματος γίνεται ολοένα και πιο πιθανή.
Επιπλέον, μεταξύ άλλων απειλών για το οικολογικό σύστημα, η Γη βρίσκεται σήμερα στο στάδιο της «Προχωρημένης Μαζικής Εξάλειψης», μια εποχή χωρίς προηγούμενο ως προς τον ρυθμό εξαφάνισης των ειδών . Η ανθρώπινη επίδραση πάνω στα οικοσυστήματα της Γης, τα τελευταία 10.000 χρόνια, ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε οι επιστήμονες δυσκολεύονται να εκτιμήσουν τον συνολικό αριθμό των ειδών που χάθηκαν σ’ αυτό το χρονικό διάστημα: Με λίγα λόγια, η εξέλιξη της αποψίλωσης των δασών, της καταστροφής κοραλλιογενών υφάλων και υδροβιοτόπων, και άλλων ανθρωπίνων επιδράσεων τρέχει τόσο γρήγορα, που οι άνθρωποι δεν είναι καν σε θέση να τις εκτιμήσουν και να τις αξιολογήσουν. Το θέμα της συνεχιζόμενης απώλειας ειδών γίνεται πιο περίπλοκο από το γεγονός ότι τα περισσότερα από τα είδη ζωής της Γης είτε δεν έχουν καταγραφεί είτε δεν έχουν αξιολογηθεί ως προς το αν είναι απειλούμενα είδη. Η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) υπολόγισε ότι 23% των σπονδυλωτών, 53% των ασπόνδυλων και 70% των φυτών που έχουν αξιολογηθεί, χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα ή απειλούνται.
Παγκόσμιο Σύστημα Ασφαλείας
Τα Ηνωμένα Έθνη είναι η κύρια οργάνωση του διεθνούς συστήματος ασφάλειας που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, με στόχο να βάλει ένα τέλος στους πολέμους και τις ένοπλες συγκρούσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, στη βάση ενός κανόνα διεθνούς δικαίου. Αυτός ο κρίσιμος στόχος δεν έχει, βέβαια, επιτευχθεί σε οποιοδήποτε αξιόλογο βαθμό. Από το 1945, υπήρξαν περίπου 160 πόλεμοι και ένοπλες συγκρούσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπολογίζεται ότι 51 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν σε πολέμους μεταξύ κρατών, εμφύλιες συρράξεις και γενοκτονίες μεταξύ 1945 και 2000, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν άμαχος πληθυσμός. Ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει πιο πρόσφατους πολέμους (από το 2000 και μετά), όπως στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και στο Λίβανο με θανάτους αμάχων επιπέδου εκατοντάδων χιλιάδων ή και περισσότερων.
Από το 1945 οι χώρες που διαθέτουν πυρηνικά όπλα έχουν γίνει εννέα, άλλες δύο θεωρείται ότι θα αποκτήσουν σύντομα (τα εξελίσσουν), και πέντε ακόμα τα έχουν αποκτήσει «προς ανάπτυξη και αποθήκευση» υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ. Οι προσπάθειες προς την κατεύθυνση ενός συνολικού πυρηνικού αφοπλισμού, της μόνης λογικής και ασφαλούς πορείας για την ανθρωπότητα, έχουν πέσει στο κενό τα τελευταία χρόνια, παρά την υιοθέτηση της «Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλών» (ΝΡΤ) το 1968, από την συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών του ΟΗΕ. Τέσσερα από τα κράτη-μέλη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, δεν υπέγραψαν την συνθήκη: η Ινδία, το Ισραήλ, το Πακιστάν και η Βόρεια Κορέα. Η ανθρωπότητα έχει μέχρι στιγμής καταφέρει να αποφύγει έναν ακόμη Παγκόσμιο Πόλεμο – της πυρηνικής εποχής αυτή τη φορά, με την σοβαρή συνοδό απειλή για την ανθρώπινη επιβίωση – κυρίως λόγω των Ηνωμένων Εθνών και ιδιαίτερα του φόρουμ του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Τα τελευταία χρόνια τα Ηνωμένα Έθνη και το Συμβούλιο Ασφαλείας έχουν υπονομευθεί από ισχυρούς εκπροσώπους μονομερών ιδεολογιών, προερχόμενων κυρίως από τις Η.Π.Α.. Οι φορείς αυτών των συμφερόντων θεωρούν ότι το Διεθνές Δίκαιο και η Συλλογική Ασφάλεια συνιστούν απειλή για την εθνική κυριαρχία των Η.Π.Α., και έτσι είναι. Το κύριο θέμα, ωστόσο, είναι αν η εθνική κυριαρχία οποιουδήποτε μεμονωμένου κράτους θα έπρεπε να υπερβαίνει την ασφάλεια όλης της ανθρωπότητας. Οι κίνδυνοι ενός παγκοσμίου πολέμου στην πυρηνική εποχή είναι υπερβολικά μεγάλοι για να επιτρέπεται στην περί εθνικής κυριαρχίας αντίληψη του κάθε κράτους η πυροδότηση ενός τέτοιου, τοπικού η παγκόσμιου, πολέμου. Η απαίτηση για συλλογική ανθρώπινη ασφάλεια με βάση διεθνείς κανόνες δικαίου, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την μακροπρόθεσμη επιβίωσή μας στον 21ο αιώνα.
Παγκόσμιο Ενεργειακό Σύστημα
Τον Ιούνιο του 2008, η British Petroleum (ΒΡ) κυκλοφόρησε την ετήσια έκθεσή της για την παγκόσμια προσφορά και ζήτηση ενέργειας. Οι οικονομίες του κόσμου συνέχισαν να αυξάνουν την κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας από ορυκτά καύσιμα. Δυστυχώς, το καύσιμο για το οποίο καταγράφηκε η ταχύτερα αυξανόμενη ζήτηση (4,5% ) ήταν το κάρβουνο, δηλαδή η πιο «βρώμικη» πηγή ενέργειας. Η κατανάλωση φυσικού αερίου, που έχει καθαρότερη καύση, αυξήθηκε 3,1% σε σχέση με το 2006, ενώ αυτή της μεγαλύτερης πηγής ενέργειας, του πετρελαίου, αυξήθηκε κατά 1,1%, καθώς η τιμή του είχε ανοδική πορεία. Η αιολική και ηλιακή ενέργεια παρουσίασαν πολύ ταχύτερη ανάπτυξη, περίπου 28,5% και 37%, αντίστοιχα, αν και πρόκειται για αύξηση που υπολογίζεται πάνω σε μια πολύ μικρή βάση (λιγότερο από το 1% της παγκόσμιας ενέργειας σήμερα). Η προσφορά (δηλαδή η παραγωγική δυνατότητα) και για τα τρία σημαντικότερα ορυκτά καύσιμα, δεν μπορούσε να παρακολουθήσει την αύξηση της ζήτησης, γεγονός που εξηγεί άλλωστε και την αύξηση των τιμών τους.
Στον άνθρακα, η κατά 3,3% αύξηση της παραγωγής ήταν κατώτερη της κατά 4,5% αύξησης της κατανάλωσης, δημιουργώντας ένα έλλειμμα άνω των 60 εκατομμυρίων τόνων (το οποίο καλύφθηκε με μείωση των αποθεμάτων). Και μια εκπληκτική λεπτομέρεια του τομέα του άνθρακα είναι η προς τα κάτω αναθεώρηση των παγκόσμιων αποθεμάτων του κατά 7,3%, από 909 σε 847 δισεκατομμύρια τόνους. Στο φυσικό αέριο, η παραγωγή αυξήθηκε κατά 2,4% ενώ η κατανάλωση κατά 3,1%, δημιουργώντας έλλειμμα 400 δισ. κυβικών ποδιών. Τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου μειώθηκαν κατά 2,3% κυρίως λόγω μίας καθοδικής αναθεώρησης των ρωσικών αποθεματικών. Η παραγωγή πετρελαίου μειώθηκε κατά 0.2% εν μέσω υψηλότερων τιμών, ενώ η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 1,1%, προκαλώντας ένα έλλειμμα που έκανε απαραίτητη τη χρήση αποθεμάτων σε τεχνητά υψηλότερες τιμές. Η κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών προωθείται τώρα από εθνικούς πολιτικούς ηγέτες σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους εξετάζεται η αύξηση της συμβολής της πυρηνικής ενέργειας στα εθνικά ενεργειακά χαρτοφυλάκια περιλαμβάνουν: αντιστάθμιση έναντι των κινδύνων στην ασφάλεια εφοδιασμού και του υψηλού κόστους ενέργειας από ορυκτά καύσιμα στις περισσότερες χώρες, την άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής στις ανεπτυγμένες χώρες, τη μείωση της μόλυνσης της ατμόσφαιρας είτε τοπικά είτε σε περιφερειακό επίπεδο στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Οι μείζονες ανησυχίες για την πυρηνική ενέργεια περιλαμβάνουν την ασφάλεια λειτουργίας των μονάδων παραγωγής, τον κίνδυνο περαιτέρω διάδοσης των πυρηνικών όπλων, την οικονομική επίδοση, τη διάθεση των πυρηνικών αποβλήτων και τη δημόσια αποδοχή. Εκτός από αυτές τις κοινωνικές ανησυχίες, το ύψος των απαιτούμενων κεφαλαίων, οι κυβερνητικοί κανονισμοί ασφαλείας και η πρόσβαση στα απαιτούμενα υλικά και στα πυρηνικά καύσιμα, μεταφράζονται σε περίοδο αναμονής 5 έως 10 ετών και άνω, ως την έναρξη λειτουργίας ενός νέου πυρηνικού σταθμού ενέργειας. Ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν ότι έως το 2050, θα χρειαζόταν να έχουν τεθεί σε λειτουργία πάνω από 5.000 πυρηνικά εργοστάσια σε όλο τον κόσμο, κι’ αυτό για να ικανοποιηθεί μόλις το ένα τρίτο της αναμενόμενης παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης. Προκειμένου να επιτύχουμε, ως το 2050, έναν κόσμο που θα παρέχει την απαραίτητη ενέργεια τόσο για τις αναπτυγμένες, όσο και για τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες, μαζί με ουσιαστική ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου και της στέρησης, οι ειδικοί εκτιμούν ότι η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας θα είναι περίπου 3 φορές πάνω από σήμερα.
Παγκόσμιο Επισιτιστικό Σύστημα
Η δραματική αύξηση των τιμών των τροφίμων τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο, έχει δημιουργήσει παγκόσμια κρίση, πολιτική και οικονομική αστάθεια και κοινωνική αναταραχή, τόσο στις φτωχές όσο και στις αναπτυγμένες χώρες. Πάνω από 6 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν από υποσιτισμό ή πείνα κάθε χρόνο, με το τρέχον παγκόσμιο επισιτιστικό σύστημα. Η άνοδος των τιμών των ειδών διατροφής μπορεί να αυξήσει σημαντικά αυτόν τον ήδη απαράδεκτο αριθμό ανθρώπινων ζωών που χάνονται. Αρκετοί παράγοντες συνέβαλαν στην άνοδο των τιμών των τροφίμων το 2007-08: η φτωχή συγκομιδή σε διάφορα μέρη του κόσμου, η αύξηση της χρήσης βιοκαυσίμων, η μείωση των αποθεμάτων τροφίμων, η μείωση των επιτοκίων από την αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα – που είχε σαν αποτέλεσμα τα χρήματα να μην είναι πλέον ένα επαρκές μέσο για τη διατήρηση του πλούτου σε μακροχρόνια βάση (οι άνθρωποι επενδύουν σε είδη διατροφής με τη μορφή χρηματιστηριακών προϊόντων, με αποτέλεσμα την – ουσιαστικά τεχνητή – περαιτέρω αύξηση της ζήτησης και κατά συνέπεια και των τιμών) – , η αυξανόμενη καταναλωτική ζήτηση στην Ασία, οι αυξήσεις της τιμής του πετρελαίου, και οι αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Οι γεωργικές επιδοτήσεις στις αναπτυγμένες χώρες είναι ακόμα ένας παράγοντας που συμβάλλει στην ακρίβεια των τροφίμων παγκόσμια.
Το ποια είναι τα συστημικά αίτια για την παγκόσμια αύξηση των τιμών των τροφίμων, παραμένει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης. Οι αρχικές αιτίες της κορύφωσης των τιμών προς το τέλος του 2006, περιλάμβαναν εκτός εποχής ανομβρίες σε χώρες – παραγωγούς σιτηρών και την άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Οι τιμές του πετρελαίου, παρέσυραν περαιτέρω ανοδικά το κόστος των λιπασμάτων, της μεταφοράς των τροφίμων, και της βιομηχανοποιημένης γεωργίας. Πρόσθετες αιτίες θα μπορούσαν να είναι η αυξανόμενη χρήση βιοκαυσίμων στις αναπτυγμένες χώρες, και μια αυξανόμενη ζήτηση για πιο ποικίλη διατροφή (και ιδιαίτερα για κρέας) σε όλη την διευρυνόμενη μεσαία τάξη των πληθυσμών της Ασίας. Οι παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με τη μείωση των αποθεμάτων τροφίμων ανά τον κόσμο, συνέβαλαν όλοι στην παγκόσμια δραματική άνοδο των τιμών των τροφίμων. Τα μακροπρόθεσμα αίτια εξακολουθούν επίσης να είναι αντικείμενο συζήτησης. Αυτά, μπορεί να περιλαμβάνουν: διαρθρωτικές αλλαγές στη γεωργική παραγωγή και το εμπόριο, τη στήριξη και επιδότηση της τιμής (συγκεκριμένων) γεωργικών προϊόντων στις αναπτυγμένες χώρες, την μετατόπιση της παραγωγής και εμπορίας προς τρόφιμα υψηλότερης οικονομικής απόδοσης, την κερδοσκοπία στην χρηματιστηριακή αγορά εμπορευμάτων, καθώς και την αλλαγή του κλίματος.