Ο φυσικός Dr.Federico Faggin είναι ο εφευρέτης του μικροεπεξεργαστή και της πύλης τεχνολογίας πυριτίου, που προκάλεσε την εκρηκτική πρόοδο στην τεχνολογία των υπολογιστών στις τελευταίες πέντε δεκαετίες. 
Το 2010, τού απενεμήθη το Εθνικό Μετάλλιο Τεχνολογίας και Καινοτομίας 2009, η υψηλότερη διάκριση που απονέμουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για επιτεύγματα που σχετίζονται με την τεχνολογική πρόοδο. Ωστόσο, μετά από μια δική του βαθειά πνευματική εμπειρία η αντίληψή του για το “τι είναι η συνειδητότητα και πώς αλληλεπιδρά με την ύλη” άλλαξε ριζικά.
Στα αποσπάσματα της συνέντευξης* που ακολουθούν, ο Dr. Faggin γεφυρώνει την επιστήμη με την πνευματικότητα προσφέροντας μια νέα ολιστική αντίληψη τού κόσμου μας.
Ερ. Ως φυσικός, στο παρελθόν είχατε πεισθεί ότι η συνειδητότητα με κάποιον τρόπο αναδύεται από την λειτουργία τού εγκεφάλου. Τι σάς έκανε να αλλάξετε γνώμη;
Απ. Το γεγονός ότι δεν κατανοούσα πώς η συνειδητότητα αναδύεται από έναν υπολογιστή, δηλαδή από τα ηλεκτρικά σήματα. Όπως ο εγκέφαλος που λειτουργεί με ηλεκτροχημικά σήματα. Όσο προσπαθούσα να κάνω τον υπολογιστή να έχει συνείδηση τόσο πιο δύσκολο γινόταν. Μέσα από αυτή την εμπειρία κατανόησα ότι η συνειδητότητα είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από ό,τι νόμιζα, πολύ πέρα από ό,τι η επιστήμη υπαινίσσεται. ΄Ηταν τόσο δυνατή πνευματική εμπειρία που δεν μπορούσα να την αγνοήσω. Είχα την ανάγκη να την εξερευνήσω. Μετά από 20 χρόνια κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η συνειδητότητα πρέπει να είναι θεμελιώδης. Πρέπει να είναι το σημείο εκκίνησης της πραγματικότητας σε αντίθεση με το τελικό σημείο μιας εξέλιξης που μάς δημιούργησε.
Η εμπειρία μου, μού επέτρεψε να δω τον εαυτό μου ως τον κόσμο που παρατηρεί τον εαυτό του. Ήμουν ένα σημείο οπτικής/αντίληψης τού κόσμου που παρατηρεί τον εαυτό του από αυτό το σημείο αντίληψης. Αυτό ήταν τελείως διαφορετικό από την αντίληψη που είχα για τον εαυτό μου, ότι είμαι διαχωρισμένος από τον κόσμο, ότι ο κόσμος είναι έξω από εμένα, ότι προφανώς δεν είμαι ο κόσμος, ότι απλά είμαι κάτι διαφορετικό από τον κόσμο. Ενώ τώρα είμαι ο κόσμος που παρατηρεί τον εαυτό του. Και ο κόσμος είναι αγάπη, χαρά, ειρήνη.
Είχα και σωματικές αισθήσεις: το σώμα μου ήταν πολύ ζεστό, δονείτο και είδα ενα λευκό σπινθηροβόλο φως και κατάλαβα ότι ήταν το υλικό με το οποίο όλα είναι κατασκευασμένα.
Ήταν η πρώτη φορά που κατάλαβα τι είναι μια πνευματική εμπειρία. Είναι μια εμπειρία που σε κάνει να νοιώθεις και να ζεις σαν ένα με τον κόσμο, έτσι, είμαι ο κόσμος. Είμαι ένα σημείο οπτικής τού ένα, άρα, είμαι ένα μέρος, όπως επίσης και το όλον. Επιφανειακά μοιάζει αντιφατικό όμως δεν είναι. Η αναλογία που θα ταίριαζε είναι αυτό που μάς λέει η κβαντική φυσική για το σωματίδιο: είναι και σωματίδιο και κύμα, όπου το κύμα μπορεί να είναι παντού. Έτσι η κβαντική φυσική είναι παρόμοια με την ιδέα αυτής της εμπειρίας.
Ερ. Πώς και γιατί, κατά την άποψή σας, προέκυψε αυτή η εμπειρία της συνείδησης;
Απ. Βασικά δεν ήμουν χαρούμενος με τον εαυτό μου. Είχα πετύχει όλα αυτά που ο κόσμος λέει ότι αν τα πετύχεις θα πρέπει να είσαι ευτυχισμένος, αλλά δεν ήμουν και δεν ήξερα γιατί.
Προσπαθούσα να κατανοήσω τι είναι η συνειδητότητα, κατασκευάζοντας έναν συνειδητό υπολογιστή ή ένα πρόγραμμα που θα μπορούσε να νοιώσει κάτι, επειδή ήθελα να μάθω. Πιστεύω ότι ήταν αυτή η ένταση τού να θέλω να μάθω, που έφερε αυτήν την εμπειρία.
Ήρθε σε περίοδο χριστουγεννιάτικων διακοπών στην λίμνη Τάχο στην Καλιφόρνια, στο εξοχικό μας. Ξύπνησα μια νύχτα, διψούσα, πήρα ένα ποτήρι νερό και συνέβη αυτή η εμπειρία.
Ξεκίνησε με μια ορμητική ενέργεια από την καρδιά μου, έμοιαζε με ένα συναίσθημα αγάπης που εγώ δεν θα μπορούσα να έχω παράξει. Το είδα σαν μια πλατιά ακτίνα γύρω στο μισό μέτρο, που σπινθηροβολούσε φως και μετά εξερράγη και γέμισε όλο το οπτικό πεδίο. Σαν να έβλεπα όλο το σύμπαν που μετά ταυτοποιήθηκε σαν να ήμουν εγώ. Και ξαφνικά, είμαι αυτό! Πώς είναι δυνατόν!
Όπως καταλαβαίνετε τέτοιου είδους εμπειρία δεν μπορείς να την διαβάσεις σε βιβλίο και να την καταλάβεις. Μόνο αν την βιώσεις γίνεται κατανοητή. Και είναι ακριβώς αυτό που κάνει η συνειδητότητα. Συνειδητότητα είναι η ικανότητα να γνωρίζεις, βιώνοντας αυτό που γνωρίζεις, γινόμενος αυτό που γνωρίζεις. Η συνειδητότητα δεν μπορεί να προσδιοριστεί παρά μόνο με τον εαυτό της. Γι΄αυτό πρέπει να είναι θεμελιώδης, δεν μπορεί να είναι παράγωγο της ύλης, η οποία δεν έχει καμμία από τις ιδιότητες της συνειδητότητας.
Δεν μπορούσα όμως να το πω ανοιχτά. Ως επιστήμων υποτίθεται ότι η συνειδητότητα είναι ένα επιφαινόμενο του εγκεφάλου. Δεν είναι καν πραγματική. Αποφάσισα λοιπόν να την μελετήσω μέσα από τον εαυτό μου και μέσα από ανθρώπους θεραπευτές, μέσα από πνευματικές παραδόσεις, μέσα από διάφορους τύπους διαλογισμών κ.α. Έτσι είχα κι άλλες εμπειρίες που μού έδωσαν, ας πούμε, το πλαίσιο σχετικά με το τι είναι η συνειδητότητα.
Τελικά μετά από 20 χρόνια, ήμουν πεπεισμένος ότι η επιστήμη κάνει λάθος θεωρώντας ότι η συνειδητότητα είναι ένα υλικό φαινόμενο. Έτσι ξεκίνησα το Ίδρυμα Federico για να μελετήσω επιστημονικά την συνειδητότητα. Για παράδειγμα οι εξωσωματικές εμπειρίες. Θα πρέπει να μελετηθούν για να κατανοήσουμε πώς η συνειδητότητα μπορεί να βιώνει την πραγματικότητα χωρίς τις σωματικές αισθήσεις ή πώς μπορεί να βλέπει άλλους κόσμους που δεν αντιστοιχούν στον δικό μας.
Εάν η συνειδητότητα είναι θεμελιώδης, τότε το σύμπαν δεν μπορεί να εξελίχθηκε σε αδρανή ύλη που μετά το big bag, δηλ.μετά από 13,8 δισ.χρόνια να αναπτύξει συνειδητότητα, Η συνειδητότητα πρέπει να έβαλε το χέρι της στην δημιουργία του σύμπαντος εξ αρχής.
Κατά την γνώμη μου η επιστημονική περιγραφή για την δημιουργία τού σύμπαντος δεν μπορεί να είναι σωστή.
Ερ. Πώς θα εξηγούσατε σε ένα παιδί, τι είναι η συνειδητότητα;
Απ. Θα τού έλεγα ότι συνειδητότητα είναι αυτό που τού επιτρέπει να νοιώσει αγάπη για την μητέρα του, τον πατέρα του, τα αδέρφια του, ακόμα και για τα παιχνίδια του. Αυτό το συναίσθημα είναι που κάνει η συνειδητότητα. Είναι τόσο πολύ μέρος αυτού πού νοιώθει το παιδί και γνωρίζει για τον εαυτό του, που μπορεί και να μην καταλαβαίνει τι λέω. Γνωρίζουμε επειδή είμαστε συνειδητοί. Είναι τόσο φυσικό που και η επιστήμη έχει υποτιμήσει αυτό που είναι. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε χωρίς την συνειδητότητα. Ένας υπολογιστής δεν γνωρίζει τίποτα. Συνεπώς δεν μπορεί να ρωτήσει τον εαυτό του για οτιδήποτε. Δεν μπορεί να δει τον εαυτό του να κάνει ό,τι κάνει. Συνειδητότητα είναι η ικανότητα αυτοστοχασμού η οποία είναι έμφυτη στο υλικό από το οποίο οτιδήποτε είναι φτιαγμένο. Ο υπολογιστής είναι μια συμβολική κατασκευή που νομίζουμε ότι είναι κατασκευασμένη από ύλη αλλά η ύλη πραγματικά είναι μεγάλη ψευδαίσθηση. Διότι η ύλη είναι φτιαγμένη από σωματίδια. Τα σωματίδια δεν είναι αντικείμενα. Ακόμα και στην φυσική είναι καταστάσεις των πεδίων των σωματιδίων. Ας πούμε το ηλεκτρόνιο δεν είναι σωματίδιο, δεν είναι μια μικροσκοπική σφαίρα. Στην πραγματικότητα είναι μια κατάσταση πεδίου και πιο κοντά στην έννοια της πληροφορίας.
Κι έτσι στην πραγματικότητα, αυτό που ονομάζουμε ύλη, είναι πληροφοριακή πραγματικότητα. Δεν έχει να κάνει καθόλου με κάτι υλικό. Έχει να κάνει μόνο με πληροφορία. Αλλά η πληροφορία γίνεται αντιληπτή από μια άλλη πληροφοριακή κατασκευή, το σώμα μας. Έτσι φαίνεται να έχει ιδιότητες που πραγματικά είναι ιδιότητες αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην πληροφορία που είναι το σώμα και στην πληροφορία που είναι εκεί έξω, ο κόσμος.
Ερ. Πόσο κοντά είμαστε να αποδείξουμε επιστημονικά ότι είμαστε συνειδητότητα; Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι είμαστε εκλεπτυσμένα βιο-ρομπότ με βάση τον άνθρακα.
Απ. Κανείς δεν μπορεί να αποδείξει σε κανέναν ότι είναι συνειδητός. Ακόμα και το touring test είναι ανοησία, δεν αποδεικνύει τίποτα.
Είναι σαν την κβαντική πληροφορία: δεν μπορεί να γίνει καθόλου γνωστή, δεν μπορεί να αντιγραφεί. ΄Ηδη, λοιπόν, μάς λέει η φυσική, ότι υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν γνωστά. Μπορώ να γνωρίζω μόνο κάτι σχετικό με αυτά.
Στην θεωρία που ανέπτυξα με τον καθηγητή D’ Aliano, ένα σύστημα σε μια ειδική κατάσταση, το κβαντικό σύστημα είναι σε ειδική κατάσταση, σε μια κατάσταση συντονισμού, λέγεται “καθαρή” κατάσταση, είναι όπως και η ίδια η εμπειρία. Η συνειδητότητα, λοιπόν, είναι μια ιδιότητα των κβαντικών συστημάτων που είναι σε μια καθαρή κατάσταση κι έτσι μπορεί να γνωρίζει τον εαυτό της. Συνεπώς, η κβαντική πληροφορία δεν περιγράφει την πληροφορία επειδή η πληροφορία μπορεί να μοιραστεί, να γίνει γνωστή από οποιονδήποτε όπως η πληροφορία σε έναν υπολογιστή, όπως η ομιλία μου μπορεί να γίνει ακουστή από οποιονδήποτε.
Άρα, ο μόνος που μπορεί να γνωρίζει την κβαντική πληροφορία ενός συστήματος είναι το ίδιο το σύστημα που είναι σε αυτή την κατάσταση που περιέχει αυτή την πληροφορία. Άρα αυτή η κβαντική κατάσταση είναι αναπαράσταση μιας εμπειρίας και όχι αναπαράσταση πληροφορίας. Συνεπώς ο χαρακτηρισμός, κβαντική πληροφορία είναι λάθος χαρακτηρισμός. Στην πραγματικότητα είναι εμπειρία.
Τώρα καταλαβαίνουμε τι μάς λέει η κβαντική φυσική. Μάς λέει ότι υπάρχει αυτό που ονομάζεται εμπειρία και ότι είναι ιδιωτική για αυτόν που την βιώνει και ότι το άτομο είναι ένα κβαντικό σύστημα που έχει εμπειρία και αυτή η εμπειρία μπορεί να γίνει γνωστή μόνο από το άτομο που την βιώνει.
Έξω είναι τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η συνειδητή οντότητα για να επικοινωνήσει την εμπειρία. Δηλαδή η οντολογία είναι στην εμπειρία. Τα σύμβολα δεν έχουν το ίδιο επίπεδο πραγματικότητας με την εμπειρία. Είναι κλασσική πληροφορία που είναι καλά προσδιορισμένη.
Είμαστε και μηχανές αλλά και συνδεδεμένοι με μια κβαντική οντότητα που δεν υπάρχει σε αυτόν τον χωρόχρονο. Υπάρχει σε μια ευρύτερη πραγματικότητα, που περιέχει μεν χωρόχρονο αλλά είναι ευρύτερη τού χωρόχρονου. Συνεπώς, είμαι μια οντότητα που ελέγχει το σώμα μου.
Το σώμα μου είναι μια κατασκευή εντός τού χωρόχρονου που μετά θα αποσυντεθεί αλλά εγώ δεν πάω πουθενά διότι υπάρχω για πάντα. Ως συνειδητή οντότητα, δεν πεθαίνω.Το σώμα που θα πεθάνει δεν είναι οντολογικό φαινόμενο, είναι συμβολικό.
Ερ. Αλλά όλες οι εμπειρίες που έχει κάποιος ως ενσαρκωμένη συνειδητότητα, απλά, δεν εξαφανίζονται, σωστά;
Απ. Σύμφωνα με την θεωρία που αναπτύξαμε με τον D’Aliano, αυτές οι εμπειρίες, αυτές οι μνήμες πρέπει να αποθηκευτούν κλασσικά. Αλλά είμαι ο μόνος που κατανοώ τον κώδικα με τον οποίο είναι αποθηκευμένες οι εμπειρίες μου. Και αυτός ο κώδικας είναι ένας απλός δείκτης των αποθηκευμένων εμπειριών. Μοιάζει σαν μια διεύθυνση στην μνήμη. Αλλά η πληροφορία είναι μέσα στην μνήμη. Άρα η μνήμη μου μιας εμπειρίας, είναι μια μορφή δείκτη σε μια εμπειρία που βρίσκεται μέσα μου. Κι έτσι μπορώ να ανακατασκευάσω την εμπειρία μου αλλά μπορεί να μην είναι ακριβώς η ίδια με την πρωτότυπη. Διότι η δυναμική της εμπειρίας μου είναι τέτοια που μπορώ να αποθηκεύσω μόνο ένα ποσοστό της. Η εμπειρία μου είναι κάτι πολύ βαθύτερο από ό,τι μπορώ να βάλω σε σύμβολα.
Είναι ο ίδιος λόγος που δεν μπορώ να κλωνοποιήσω την κβαντική μου κατάσταση. Μπορώ μόνο να την νοιώσω. Το μόνο που μπορώ να κατανοήσω και να το κωδικοποιήσω σε σύμβολα είναι ένα ποσοστό αυτού που νοιώθω. Για παράδειγμα, όταν αγαπάς το παιδί σου, μπορείς να εκφράσεις όλη αυτή την αγάπη, γράφοντάς την, σε συμβολική μορφή;
Ερ. Στο βιβλίο σας, “Silicon” διάβασα ότι “η συνειδητότητα είναι ήδη παρούσα στα άτομα και στα μόρια από τα οποία όλα είναι κατασκευασμένα”. Άρα, μπορούν οι υπολογιστές ή η τεχνητή νοημοσύνη να αποκτήσουν συνείδηση; Η διαφορά ανάμεσα σε εμάς και αυτά μοιάζει να βρίσκεται μέσα στην πολυπλοκότητα και στην σύνθεση των ατόμων.
Απ. Όχι. Η φράση τού βιβλίου εννοούσε ότι αυτό που είναι συνειδητό δεν είναι το ηλεκτρόνιο ή το άτομο αλλά το πεδίο τού ηλεκτρονίου ή τού ατόμου.
Συνεπώς η συνειδητότητα είναι ιδιότητα τού πεδίου και όχι της ύλης. Διότι τα σωματίδια είναι καταστάσεις τού πεδίου. Δεν είναι αντικείμενα.
Κι εμείς δεν είμαστε φτιαγμένοι από αντικείμενα αλλά από καταστάσεις. Πραγματικά, είμαστε πληροφορία. Το σώμα μας είναι κβαντική και κλασσική πληροφορία ενώ ο υπολογιστής είναι μόνο κλασσική πληροφορία. Άρα το σώμα μου, που μπορεί να φιλοξενήσει συνειδητότητα, μπορεί να επικοινωνήσει με ένα συνειδητό όν, που είναι κβαντικό. Αλλά το κβαντικό όν δεν μπορεί να επικοινωνήσει απ΄ευθείας με έναν υπολογιστή. Διότι ο υπολογιστής είναι απλώς μια κλασσική κατασκευή, φτιαγμένη από πολλά σωματίδια, από πολλές καταστάσεις, που είναι αποδιοργανωμένες. Αυτές, για παράδειγμα, μπορούν να μεταφέρουν ένα σήμα. Το σήμα βρίσκεται σε δύο καταστάσεις ο ή 1 (bit). ¨Οταν πηγαίνουμε από την κβαντική πληροφορία στην κλασσική πληροφορία πρέπει να κάνεις χειρισμούς μεμονωμένα στο επίπεδο των σωματιδίων και των ατόμων. Έτσι μπορεί να επικοινωνήσεις μόνο με ζωντανά κύταρα που είναι κβαντικές και κλασσικές κατασκευές και όχι μόνο κλασσικές κατασκευές. Ανάλογα, ας πούμε, με ένα drone, που επιτρέπει στον κβαντικό κόσμο να επικοινωνήσει με τον κλασσικό, με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με το σώμα μας.
Ερ. Η τεχνητή νοημοσύνη ήδη νικά τους καλύτερους ανθρώπινους νόες στο σκάκι και στο Go. Επίσης δημιουργεί υπέροχα έργα τέχνης. Και ακόμα, είναι δυνατόν να προβλεφθούν μηχανές που σχεδιάζουν και κατασκευάζουν άλλες μηχανές καλύτερα από ό,τι μπορούν οι άνθρωποι; Με τι μοιάζει το μέλλον μας;
Απ. Τα πράγματα που κάνουμε έχουν κανόνες που εμείς έχουμε καθορίσει. Για παράδειγμα, φτιάχνουμε έναν υπολογιστή να κάνει πολλαπλασιασμούς με τούς κανόνες τού πολλαπλασιασμού και θα τούς κάνει τρισεκατομμύρια φορές πιο γρήγορα από εμάς.
Και τι με αυτό; Κάνουμε πράγματα που οι υπολογιστές ποτέ δεν θα μπορέσουν, επειδή έχουμε συνειδητότητα, επειδή κατανοούμε, επειδή έχουμε σθένος, έχουμε την ικανότητα να ρισκάρουμε…Οι υπολογιστές μπορούν επίσης να σκοτώσουν περισσότερο αποτελεσματικά από ό,τι εμείς. Εδώ πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί. Να μην χάσουμε την αίσθηση του ποιοι είμαστε. Διότι αν πιστεύουμε ότι είμαστε μηχανές κατώτερες από αυτές που θα φτιάξουμε στο μέλλον θα αυτοκαταστραφούμε…Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναθέσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη αποφάσεις ηθικού και δεοντολογικού χαρακτήρα. Εάν το κάνουμε τότε θα είμαστε καταδικασμένοι.
Ερ. Μπορούμε να πούμε ότι η ανθρώπινη βιολογία αναπόφευκτα θα συγχωνευθεί με την τεχνολογία στο μέλλον;
Απ. Οπωσδήποτε υπάρχει η δυνατότητα να κατασκευάσουμε κυβερνοοργανισμούς (cyborgs). Δηλαδή ζωντανούς οργανισμούς με υπολογιστή. Τότε, θα έχουν συνειδητότητα. Θα μπορούμε να ελέγξουμε αυτή την συνειδητότητα; Δεν νομίζω. Θα έχουμε όντα που δεν θα μπορούμε να ελέγξουμε. Όντα που θα κατοικούνται από συνειδητά όντα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε…Παίζουμε με την φωτιά.
Ερ. Μερικοί άνθρωποι μιλούν για την επίτευξη αθανασίας, με την λήψη (download) τού εαυτού τους σε έναν υπολογιστή. Τι λέτε γι΄αυτό;
Απ. Είναι ό,τι πιο ανόητο, δεδομένου ότι είμαστε αθάνατοι…Επιπλέον αν κατεβάσω την προσωπικότητά μου σε έναν υπολογιστή μπορεί να την αντιγράψουν άλλοι υπολογιστές…
*Ο σύνδεσμος για την συνέντευξη:
https://www.youtube.com/watch?v=SVS3-NDUC0M