Της Ιουλίας Πιτσούλη
Μια νέα πραγματικότητα γεννιέται για να φέρει τη μεγάλη αλλαγή στον κόσμο
«Τι στο μπιπ ξέρουμε». Έτσι λεγόταν η ταινία. Ήρθε στην Ελλάδα με καθυστέρηση ενός χρόνου σχεδόν. Οι κριτικοί τη σνόμπαραν ή την έθαψαν. Την αντιμετώπισαν σαν ταινία – κι όχι σαν μια εικονοποιημένη καταγραφή των σύγχρονων ρευμάτων σκέψης που συνδέουν τις θεωρίες της μοντέρνας φυσικής με τον κόσμο των ψυχικών φαινομένων. Η ίδια η εταιρία διανομής θεώρησε πως λίγοι θα ενδιαφέρονταν κι έτσι προγραμμάτισε την προβολή της σε έναν μόνο κινηματογράφο της Αθήνας. Όμως την έκπληξη την έκανε το ίδιο το κοινό. Ένα κοινό υποψιασμένο που είτε το πληροφορήθηκε από στόμα σε στόμα είτε ήδη γνώριζε από το ίντερνετ πως το “what the blip do we know” όπως ήταν ο αγγλικός της τίτλος είχε κάνει πάταγο μεταξύ των πνευματικών αναζητητών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη και πως ακόμα και ολόκληρα συνέδρια διοργανώνονταν επικεντρωμένα στα θέματα που έθιγε η ταινία: το ρόλο των σκέψεών μας στη διαμόρφωση της εξωτερικής πραγματικότητας, τον τρόπο που επηρεάζεται το νερό και η ύλη γενικότερα από τα λόγια, τα συναισθήματα και τις προθέσεις μας, το πώς όσα βλέπουμε και ζούμε είναι το αποτέλεσμα των προσδοκιών μας. Καθηγητές μεγάλων πανεπιστημίων, πνευματικοί δάσκαλοι, φυσικοί, νευροβιολόγοι εξηγούσαν στην ταινία την συνάντηση της φυσικής με τη μεταφυσική. Της επιστήμης με την πνευματικότητα. Η μερίδα του υποψιασμένου ελληνικού κοινού που ανακάλυψε την ταινία άρχισε να τη διαφημίζει. Πολλοί πήγαιναν να τη δουν δεύτερη και τρίτη φορά. Έτσι, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία το «τι στο μπιπ ξέρουμε» συνέχισε να προβάλλεται όχι για μια εβδομάδα όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί αλλά για δυο ολόκληρους μήνες! Ανάγκασε μάλιστα τους κριτικούς που στην αρχή την είχαν χαρακτηρίσει βιαστικά «βουδιστικές αρλούμπες» να ξανασχοληθούν μαζί της και να παραδεχθούν εντυπωσιασμένοι τα συνταρακτικά θέματα που έθιγε η ταινία. Αυτή η σιωπηλή δύναμη που κατάφερε με το ενδιαφέρον της να συντηρήσει την προβολή αντιπροσωπεύει την μερίδα του αθηναϊκού κοινού που έχει ξανοιχτεί σε πιο εσωτερικούς ορίζοντες αναζητώντας και βρίσκοντας μια νέα πνευματικότητα. Δεν είναι οι μόνοι. Σε όλο τον κόσμο – και ίσως εντονότερα στον δυτικό – εκδηλώνεται η ανάγκη για επανασύνδεση με την πνευματική διάσταση της ύπαρξης. Αυτή η τάση εκφράζεται με χαρακτηριστικό τρόπο στα μπλουζάκια που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια με την επιγραφή « Ο Νίτσε είναι νεκρός». Πρόκειται για την απάντηση της σημερινής εποχής στην απόφανση του Νίτσε « Ο Θεός είναι νεκρός» στην οποία εκπροσωπούσε όλους εκείνους που αρνούνταν την υπερβατική πραγματικότητα προς χάριν της υλικής. Η αλήθεια είναι πως ο Θεός δεν μπόρεσε ποτέ να πεθάνει παρά τα ρεύματα σκέψης που δεν είχαν χώρο γι Αυτόν. Η συντριπτική πλειοψηφία συνέχισε να πιστεύει στην ύπαρξή Του και να Τον αναζητά με διάφορους τρόπους. Όσο η έκρηξη της τεχνολογίας και τα υλικά αγαθά αναγορεύονταν σε μέγιστες αξίες άλλο τόσο λειτουργούσε η αντισταθμιστική ανάγκη για επαφή με μια πιο άϋλη πραγματικότητα. Σαν την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος η κοινωνία εντείνει την ανάγκη για αποκτήματα, δύναμη και χρήμα και από την άλλη ευνοεί την αναζήτηση μιας εσωτερικής πραγματικότητας όπου κυριαρχούν πνευματικές αξίες, ψυχικές δυνάμεις και στροφή προς τη Θεία διάσταση της ύπαρξης.
Επιστήμη και Θρησκεία
Καθόλου παράξενο λοιπόν που τα τελευταία χρόνια το άλμπουμ με τους Γρηγοριανούς ψαλμούς των Βενεδικτίνων μοναχών του Σάντο Ντομίνγκο ντε Σίλος ξεπέρασε σε πωλήσεις εκείνα του Παβαρότι και του Γκέρσουιν και μπήκε στην πρώτη πεντάδα των δημοφιλέστερων άλμπουμ όλων των εποχών στην κατηγορία της κλασσικής μουσικής. Διόλου παράξενο επίσης που ο προπονητής των περίφημων Σικάγο Μπουλς εμπνέεται από τις βουδιστικές αρχές και προπονεί τους παίκτες της φημισμένης ομάδας μπάσκετ χρησιμοποιώντας τεχνικές Ζεν.
Η στροφή προς την πνευματικότητα έχει σήμερα ένα νέο πρόσωπο που για πρώτη φορά στην ιστορία ξεφεύγει από τις νόρμες των οργανωμένων θρησκειών και κοιτάζει προς όλες τις κατευθύνσεις του ορίζοντα. Καθώς η καταιγιστική διακίνηση ιδεών, τα ταξίδια και η διάδοση των μέσων ενημέρωσης αγκαλιάζουν ολόκληρη την υδρόγειο δίνουν τη δυνατότητα σ’ εκείνους που αναζητούν το «πνεύμα εντός» να το προσεγγίσουν μέσα από διαφορετικές κουλτούρες, τεχνικές και μεθόδους. Αυτό αλλάζει πολύ τον τρόπο που θρησκεύονται πλέον οι άνθρωποι. Μολονότι οι ακραίες εκδηλώσεις των φανατικών θρησκόληπτων εντείνονται, υπάρχει και μια σταθερά αυξανόμενη μερίδα της κοινωνίας που προσεγγίζει τη θρησκευτικότητα με ένα πνεύμα συμφιλίωσης διαφορετικών δογμάτων, θρησκειών και πρακτικών. Στη νέα μορφή πνευματικότητας που αναδύεται κάποιος μπορεί να παραμένει χριστιανός αλλά να κάνει παράλληλα βουδιστικό διαλογισμό ή να συμμετέχει σε ομάδες σούφικων χορών και ψαλμών, (μυστικιστικό κομμάτι του Ισλάμ) ή να αναλύει τα όνειρά του μέσα από τα σύμβολα της εβραϊκής Καμπάλα. Κάποτε αυτή η στάση θα θεωρείτο αιρετική και θα έστελνε πλήθη στα δικαστήρια της Ιεράς Εξέτασης. Όμως την έννοια της διάπραξης αμαρτήματος λόγω παρέκκλισης από το δόγμα αντικαθιστά σήμερα ένας υγιής συγκρητισμός που θυμίζει τις καλλίτερες στιγμές της Αλεξανδρινής εποχής. Η έκρηξη της πληροφόρησης μας προσφέρει τη δυνατότητα να έχουμε πρόσβαση σε ιδέες που κάποτε αποτελούσαν το ζηλότυπα φυλαγμένο προνόμιο μιας πνευματικής ελίτ. Η ευκολία των ταξιδιών μας επιτρέπει να προσεγγίζουμε άλλες κουλτούρες, θρησκείες και ήθη. Ακόμα και η μανία του καταναλωτισμού δημιουργεί ένα είδος πνευματικής λαιμαργίας ωθώντας μας να πειραματιστούμε με τις σε αφθονία προσφερόμενες πνευματικές τεχνικές, εναλλακτικές θεραπείες και ψυχοπνευματικές θεωρίες. Παράλληλα, η κατάρρευση των υλιστικών ιδεολογιών που υποστηρίζονταν στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης ενίσχυσε ακόμα περισσότερο αυτή την αναζήτηση και πρόσθεσε κι έναν ενδιαφέροντα παράγοντα στο παιχνίδι: τις αυστηρά επιστημονικές έρευνες στον τομέα της παραψυχολογίας που αποδείκνυαν πέραν πάσης αμφιβολίας την ύπαρξη ψυχικών δυνάμεων και την πανίσχυρη επενέργεια του υπεραισθητού κόσμου στον κόσμο της ύλης. Όλα αυτά οδηγούν εδώ και 4 περίπου δεκαετίες στη διαμόρφωση μιας νέας ιδεολογίας που χωρίς να οργανώνεται στα πλαίσια μιας θρησκείας ή κάποιου δόγματος διαδίδεται σιγά-σιγά σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας.
Μind Body Spirit Festival
Κάποτε το φλερτ με τις εναλλακτικές θεωρίες και τους πνευματικούς πειραματισμούς αποτελούσε το κοινό μυστικό της ανώτερης τάξης και των διανοουμένων . Είναι λ.χ. παροιμιώδεις οι πνευματιστικές συνεδρίες στις οποίες συμμετείχαν βασιλείς, πρωθυπουργοί και εξέχοντες επιστήμονες και λόγιοι. Όμως η μεσαία τάξη έχει μπει εδώ και χρόνια στο παιχνίδι αποκτώντας πρόσβαση σε χώρους που τη φέρνουν σε επαφή με τις βαθύτερες πλευρές της ύπαρξης. Η ψυχανάλυση και η ψυχοθεραπεία έπαιξαν επίσης έναν καθοριστικό ρόλο στη συνειδητοποίηση της εσωτερικής πραγματικότητας και των πανίσχυρων δυνάμεων που εκπορεύονται από αυτήν. Όμως κι εδώ δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια οι φροϋδικές προσεγγίσεις – με την έντονη αναγωγή στη σεξουαλικότητα – υποχωρούν προς χάριν μιας γιουνγκιανής θεώρησης που περιλαμβάνει και τις πιο υπερβατικές πλευρές του εαυτού. Αντίστοιχα, το κίνημα του New Age που άρχισε να εξαπλώνεται στη δεκαετία του 70, αύξησε την δημοτικότητά του στη δεκαετία του 80 και έγινε διεθνής εμπορική επιτυχία από το 90 και μετά, περνά κι αυτό σε ένα πιο ώριμο στάδιο. Η πνευματικότητα αλλάζει πρόσωπο αργά αλλά σταθερά παρά τις κραυγές των φονταμενταλιστών σ’ όποια θρησκεία κι αν ανήκουν. Από την άλλη πλευρά η τεράστια επιτυχία του Κώδικα Ντα Βίντσι και οι θυελλώδες συζητήσεις για το πρόσφατα ανακαλυφθέν Ευαγγέλιο του Ιούδα δείχνουν το σαφές ενδιαφέρον του κοινού για ζητήματα που άπτονται του Θείου. Ο Μάρτιν Μάρτυ, καθηγητής Θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο επισημαίνει πως αυτή η τάση εσωτερικής αναζήτησης που κάποιοι έκριναν ως περαστική μόδα στη δεκαετία του ’60 σήμερα έχει αναδειχθεί σε μια ουσιαστική κοινωνική πραγματικότητα. «Τα συμπόσια με θέμα τη θρησκεία και την επιστήμη γεμίζουν ασφυκτικά τις αίθουσες και το κοινό παρακολουθεί ακόμα και όρθιο» λέει χαρακτηριστικά. Το ίδιο ισχύει και για τα ειδικά συνέδρια και φεστιβάλ που έχουν ως αντικείμενο τις εναλλακτικές θεραπείες και θεωρίες. Κάποια από αυτά όπως το περίφημο Mind Body Spirit φεστιβάλ του Λονδίνου συμπλήρωσε φέτος τον 30ο χρόνο του. Όταν πρωτοξεκίνησε ήταν κάτι σαν μια καλτ εκδήλωση. Σήμερα είναι πλέον μέρος της τρέχουσας πραγματικότητας. Σχεδόν κατεστημένο.
Λοιπόν Αλλάζουμε
Αλλάζουμε. Αναζητάμε μια νέα πνευματικότητα και οι κοινωνικές και ψυχολογικές έρευνες το επιβεβαιώνουν παρατηρώντας πως η στροφή προς την άϋλη πλευρά της ύπαρξης επηρεάζει επίσης το πολιτικό τοπίο και τα κοινωνικά αιτήματα. Οι αγώνες για τα γυναικεία δικαιώματα για παράδειγμα δίνουν τη θέση τους στον αγώνα για την κατάκτηση της πνευματικότητας από τις γυναίκες. Και το πρόσωπο των θρησκειών αλλάζει επίσης. Η ανάγκη για επαφή με την πνευματική διάσταση της ύπαρξης όμως παραμένει αμείωτη έστω κι αν αλλάζει το σημείο εκπόρευσής της. Κάποτε, οι προσωπικές μαρτυρίες πίστης σε μια ανώτερη δύναμη και οι υπερβατικές εμπειρίες είχαν ως φυσικό χώρο τους κόλπους των διαφόρων εκκλησιών. Τώρα εκφράζονται και μέσα σε ομάδες υποστήριξης καρκινοπαθών, σε κέντρα διαλογισμού, στις ομάδες των Ανώνυμων Αλκοολικών ή άλλες αντίστοιχες ομάδες των 12 βημάτων, σε σεμινάρια αυτοβελτίωσης ακόμα και σε επιστημονικά εργαστήρια! Βιβλία, εκτενή άρθρα σε περιοδικά, συνέδρια, εξειδικευμένα μαγαζιά, καταιγισμός από ιστοσελίδες στο ίντερνετ, ειδικά περιοδικά, ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, ινστιτούτα, σχολές, οργανώσεις και συνέδρια επικεντρωμένα στην πνευματική αφύπνιση, την επικοινωνία με τους αγγέλους, τις επιθανάτιες εμπειρίες, τις θεραπείες που συμπεριλαμβάνουν το νου, το πνεύμα ή την ενεργειακή διάσταση της ύπαρξης είναι η ραγδαία διαδιδόμενη νέα τάση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η λίστα με τα best sellers στις Ηνωμένες Πολιτείες: το ένα στα τέσσερα βιβλία σχετίζεται με πνευματικά θέματα. Ένα από αυτά λ.χ. « Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος» γραμμένο από τον ψυχίατρο Σκοτ Πεκ έμεινε στα κορυφαία σε πωλήσεις βιβλία για διάστημα 571 εβδομάδων! Η εποχή που συντασσόταν με την άποψη του Φρόιντ ότι η θρησκευτικότητα είναι μια κοινωνικοποιημένη σεξουαλική ενόρμηση που έχει καταπιεστεί δίνει τη θέση της σε νέες ψυχολογικές θεωρίες στις οποίες η ανάγκη για πνευματικότητα πηγάζει αυτόνομη από την ίδια την ψυχή. Οι κοινωνιολόγοι από την πλευρά τους επισημαίνουν πως το αίτημα αυτό εκφράζεται και διαδίδεται με ταχύτατους ρυθμούς στις μεσοαστικές τάξεις που αναζητούν κάτι έξω από την επίσημη οργανωμένη θρησκεία και τα δόγματα. Η αναδυόμενη νέα πνευματικότητα δεν επιχειρεί να επιβληθεί ή να αποκτήσει δύναμη πάνω στους άλλους ή για την ανάδειξη μιας ιερατικής ελίτ. Αντίθετα, είναι προσανατολισμένη στην αναζήτηση βαθύτερων ανθρώπινων σχέσεων, στην ανάδειξη των καλύτερων πλευρών του εαυτού και στη σύνθεση των διαφορετικών πιστεύω για τη φύση, τη ζωή και το σύμπαν. Σ’ αυτή την προσέγγιση η επιστήμη δεν παίζει πια το ρόλο της ανώτερης και πιο έγκυρης λογικής αλλά το εργαλείο που μας φέρνει εγγύτερα στο μυστήριο της Ύπαρξης. Ενισχύει δηλαδή τις μεταφυσικές θεωρίες για ύπαρξη πολλαπλών επιπέδων πραγματικότητας, για παραφυσικά φαινόμενο και εξωαισθητήριες εμπειρίες, για υπερβατικές ενοράσεις και επιθανάτιες εμπειρίες. Η ταινία « Τι στο μπιπ ξέρουμε» ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τη μεγαλύτερη «θρησκευτικότητα», ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τομέα, φαίνεται να την αποπνέουν οι τελευταίες εξελίξεις στις νευροεπιστήμες και την κβαντική φυσική. Η βιολογική διάσταση της συνείδησης αντί να περιορίζεται σε ένα καθαρά υλικό και χημικό πεδίο ανοίγεται στο παράδοξο και το θαυμαστό. Εξετάζει τη σκέψη όχι μόνο ως ένα νευροχημικό και ηλεκτρικό συμβάν στον εγκέφαλο αλλά και ως ένα ποιοτικό γεγονός. Με λίγα λόγια το περιεχόμενο τη σκέψης, το ίδιο το νόημά της είναι σε θέση να μεταβάλει την υλική πραγματικότητα. Αυτό μεταφράζεται για παράδειγμα σε ιάσεις μέσω της προσευχής και του θετικού οραματισμού.
Το Λιοντάρι που Βρυχάται
Η ψυχοσωματική ιατρική που συμπεριλαμβάνει τις ψυχικές διεργασίες στη γένεση και τη θεραπεία των ασθενειών είναι ένας νέος τομέας που οι προβλέψεις λένε πως κάποτε θα επεκταθεί σε όλους τους ιατρικούς τομείς. Πέρασαν ήδη κάποιες δεκαετίες από τότε που ο καρδιολόγος του Χάρβαρντ Χέρμπερντ Μπένσον δημοσίευσε τα ευρήματά του για την υποχώρηση των συμπτωμάτων και τη μείωση του στρες εξαιτίας της προσεχής ή του διαλογισμού. Ήταν αναπόφευκτη λοιπόν η στροφή της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής προς τους αμφισβητούμενους κάποτε τομείς των πνευματικών εμπειριών. Στην τελευταία έκδοση του περίφημου DSM του Διαγνωστικού Εγχειριδίου βάσει του οποίου καθορίζονται οι παράμετροι της ψυχικής υγείας και των διαφόρων ψυχικών νόσων, έχει κάνει την εμφάνισή της μια εντελώς καινούργια οντότητα: οι πνευματικές – υπερβατικές καταστάσεις της συνείδησης. Ενώ μέχρι τώρα αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και γινόταν απόπειρα να ελεγχθούν με φάρμακα και ψυχοθεραπεία, τώρα καλούνται οι ψυχίατροι να δεχθούν ότι υπάρχουν συμπεριφορές που οφείλονται σε πνευματική κρίση και δεν είναι παθολογικές. Αυτοί οι ασθενείς σήμερα δεν καταπίνουν χάπια, ούτε εγκλείονται σε κλινικές αλλά απλά βοηθούνται να επαναπροσδιορίσουν τις πνευματικές και φιλοσοφικές τους αξίες και να αναζητήσουν αυτό που ένας από τους πρωτοπόρους Αμερικανούς ψυχολόγους ο Αμπρ. Μάσλοου περιέγραψε ως ανάγκη αυτοπραγμάτωσης. Παράλληλα, η αναζήτηση νοήματος στρέφει την προσοχή προς το Θεό. Όμως αυτό μπορεί να διαστρεβλωθεί και να εκδηλωθεί με ακραίους τρόπους. Ο θρησκευτικό φανατισμός που φουντώνει (από όποια θρησκεία κι αν προέρχεται) μοιάζει σαν τους τελευταίους βρυχηθμούς ενός λαβωμένου λιονταριού. Πολλοί τον βλέπουν σαν απομεινάρι μιας πραγματικότητας που οδηγείται αργά στο τέλος της για να δώσει στο απώτερο μέλλον τη θέση της σε μια καινούργια, όπου η μισαλλοδοξία και οι θρησκευτικές αντιπαλότητες θα είναι αδιανόητες. Αν ο σύγχρονος θρησκευτικός φονταμενταλισμός αντιστοιχεί στον Μεσαίωνα η αναδυόμενη πνευματικότητα που αγκαλιάζει και συνθέτει διαφορετικά συστήματα αντιστοιχεί στη νέα Αναγέννηση. Όλα χωράνε σ’ αυτήν : η συγκριτική μελέτη των διαφορετικών θρησκειών, οι παραγόμενες στα επιστημονικά εργαστήρια παραλλαγμένες καταστάσεις συνείδησης, η γιόγκα και ο διαλογισμός, οι προσευχές, οι επικλήσεις, οι παγανιστικές γνώσεις, οι τελετές των ηλιοστασίων και των ισημεριών, οι ιεροί χοροί, οι σαμανιστικές τελετές, οι ανακαλύψεις των νευροεπιστημών και της κβαντικής φυσικής, οι επιθανάτιες εμπειρίες, οι ενεργειακές θεραπείες, ο σεβασμός του φυσικού περιβάλλοντος, οι επικοινωνίες με τα πνεύματα, τους αγγέλους, τα δελφίνια, τις οντότητες από τις Πλειάδες, τους αναληφθέντες πνευματικούς δασκάλους, το φυτικό, το ζωικό και το ορυκτό βασίλειο και τις άσαρκες οντότητες. Μερικά φαίνονται λίγο τραβηγμένα, ίσως και αφελή. Άλλα έχουν αποδειχθεί πολύ ενδιαφέροντα εμπορικά. Όμως, μια σημαντική διαφορά που υπάρχει σήμερα είναι πως τα περισσότερα από αυτά δεν αποτελούν απλώς ζήτημα τυφλής πίστης όπως παλιά. Συχνά περιέχουν επιστημονικές ερμηνείες. Οι προσωπικές εμπειρίες του θαυμαστού αποκτούν σιγά – σιγά και μια αντικειμενικότερη βάση. Η μετενσάρκωση, οι αστρικές προβολές, οι εξωσωματικές εμπειρίες συνοδεύονται τώρα από επιστημονικές μελέτες.
Οι Ρίζες της Νέας Σκέψης
Τα κλαδιά της νέας αυτής πνευματικότητας απλώνονται πραγματικά προς όλες τις κατευθύνσεις του ορίζοντα. Οι ρίζες της όμως γίνονται ορατές στον 19ο αιώνα. Ξεπηδώντας από τα κινήματα ρομαντισμού η νέου τύπου πνευματικότητα αναδευόταν κάτω από την επίσημη ιστορία, τη θρησκεία, τη διανόηση και τον καλλιτεχνικό μοντερνισμό της εποχής. Ανάμεσα στους τότε πρωτοπόρους ήταν η Έλενα Μπλαβάτσκι που ίδρυσε την Θεοσοφική Εταιρία συνδυάζοντας τον Ινδουισμό, το Βουδισμό και τη Χριστιανική μυστικιστική παράδοση. Η Αλίκη Μπέιλι, η Άνι Μπέζαντ, και ο Κρισναμούρτι ακολούθησαν την ίδια γραμμή σκέψης. Σ’ αυτό το πλαίσιο πνευματικότητας από την ανατολή εντάσσονται και οι διδασκαλίες του Μαχαρίσι και του Όσο που ήρθαν αργότερα. Ο Όσο επιχείρησε να απενοχοποιήσει τη σεξουαλική έκφραση και βρήκε μεγάλη ανταπόκριση. Εξίσου δημοφιλής έγινε και ο μαθητής του Μαχαρίσι Ντήπακ Τσόπρα ο οποίος ταυτίστηκε με την εναλλακτική ιατρική, την δύναμη της σκέψης και την επέμβαση του νου επί του σώματος.
Ένα άλλο ρεύμα που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν αυτό που αποτελούσε μίξη ταντρικού βουδισμού, ινδουισμού και σούφικου μυστικισμού και ξεκίνησε από την Ελληνοαρμένιο Γκουρτζίεφ και τον μαθητή του Ουσπένσκι. Η επιρροή αυτού του συστήματος σκέψης φαίνεται σήμερα στο Ινστιτούτο Έσαλεν τα σεμινάρια του οποίου προσήλκυσαν στοχαστές και συγγραφείς όπως ο Άλντους Χάξλευ. Παράλληλα, η νέα πνευματικότητα ανέδειξε μια νέου τύπου ψυχολογία και καινούργια ονόματα έγιναν γνωστά. Οι θεωρίες Γκεστάλτ, ο Μάσλοου και ο Καρλ Ρότζερς έβαλαν στο παιχνίδι της αυτοεξερεύνησης και τεχνικές όπως το διαλογισμό, τις ειδικές αναπνοές, τον οραματισμό και τη συγκέντρωση του νου. Η ολοτροπική αναπνοή του Στανισλάφ Γκροφ, η τεχνική ψυχοσύνθεσης του Ρομπέρτο Ασατζιόλι καθώς και μιας πλειάδας σύγχρονων ψυχοθεραπευτών συμπεριλαμβάνουν πια στη θεραπεία όχι μόνο τη συζήτηση αλλά και μια πληθώρα εργαλείων τα οποία έρχονται από τις τέσσερις άκρες της γης και από όλες τις πνευματικές κουλτούρες του πλανήτη. Εκστατικός χορός, αφρικανικά τύμπανα, συνομιλία με το σώμα ή με το παιδί μέσα μας, ύπνωση, αναδρομή σε προηγούμενες ζωές, τεχνικές επαφής με τους προγόνους, τον Ανώτερο Εαυτό ή τον φύλακα άγγελο είναι ανάμεσα σ’ αυτά που χρησιμοποιούνται σήμερα για να φέρουν τους θεραπευόμενους σε επαφή με τον βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξής τους και να τους ελευθερώσουν από τα εσωτερικά εμπόδια προς την ευτυχία και την αυτοπραγμάτωση. Αλλά ακόμα κι εκείνοι που είναι επίμονα προσανατολισμένοι στην ύλη και στις απολαύσεις της έρχονται θέλοντας και μη σε επαφή με τη νέα πνευματικότητα η οποία οδήγησε στην εκρηκτική διάδοση των SPA και όλων των κέντρων ευεξίας. Μπορεί οι θεραπείες να απευθύνονται στο σώμα αλλά το αντιμετωπίζουν ολιστικά συμπεριλαμβάνοντας και τις δονήσεις από τους κρυστάλλους, τα αιθέρια έλαια, τη θεραπευτική μουσική και γενικά τις λεπτοφυείς ενέργειες. Έξω και μέσα μας ο κόσμος μας αλλάζει λοιπόν. Η καθημερινότητά μας επίσης. Έχουν μπει στη ζωή μας νέες συνήθειες, νέες λέξεις και καινούργια αντικείμενα. Το παλιό είναι ακόμα εδώ. Το καινούργιο διαμορφώνεται συνεχώς. Ζούμε στην περίοδο της μετάβασης και τη συνδημιουργούμε. Μπορούμε να διαλέξουμε. Να είμαστε οι συντηρητές του παρελθόντος ή οι φορείς του μέλλοντος. Τι είναι καλλίτερο; Η παλιά σκέψη θα θεωρούσε μόνο ένα από τα δυο επιθυμητό και θετικό. Η καινούργια τα αγκαλιάζει και τα δυο.