Της Ιουλίας Πιτσούλη
Τα μυστικά που στοιχειώνουν τις σχέσεις και τη ζωή μας.
Εκείνο το κυριακάτικο απομεσήμερο είχαμε περάσει καλά. Είχαμε φάει, είχαμε πιει και νιώθαμε ευχαριστημένες και πλήρεις. Μια παρέα 11 γυναικών που γνωριζόμαστε χρόνια. Αίφνης, μαζί με τον αχνιστό καφέ και τα γλυκά προσγειώθηκε στο τραπέζι μας και μια αναπάντεχη πρόκληση. « Τι θα λέγατε να εξομολογηθούμε ένα μυστικό μας;» Η ιδέα έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Ίσως ήταν το σωστό timing, ίσως μια διάχυτη αίσθηση εμπιστοσύνης. Είχαμε αποδεχθεί την πρόκληση. Τώρα έπρεπε να τεθεί και το πλαίσιο. «Με διαβάθμιση από το ένα ως το δέκα, όπου ένα είναι το πιο αθώο και δέκα το πιο μύχιο, ποιας τάξης θέλετε να είναι τα μυστικά που θα μοιραστούμε;» Στις στιγμές σιωπής που ακολούθησαν έγιναν οι μικρές εσωτερικές συσκέψεις. Το παζάρεμα. Οι δισταγμοί ανάμεσα στο να τα πούμε και να ξαλαφρώσουμε και στο φόβο των αποκαλύψεων. Όχι μόνο για αυτά που θα λέγαμε αλλά και γι αυτά που θα ακούγαμε. Γιατί το είχαμε διαισθανθεί: Η σοβαρότητα των μυστικών που είμαστε διατεθειμένες να αποκαλύψουμε θα ήταν ανάλογη της σοβαρότητας των μυστικών που θα αντέχαμε να ακούσουμε. Τελικά , αποδειχθήκαμε τολμηρές. Αποφασίσαμε όλες να μοιραστούμε μυστικά της τάξης του δέκα. Οι ώρες που ακολούθησαν ήταν συνταρακτικές. Ανάμεσα σε παρηγορητικές μπουκιές με γλυκά, δάκρυα, συγκίνηση, ενοχές και λυτρωτικά γέλια ανοίξαμε η κάθε μια την καρδιά της και ανασύραμε από την κρύπτη της ένα μυστικό. Από αυτά που για χρόνια είχαν ως δεσμοφύλακες την ενοχή ή τη ντροπή. Και πώς μας ήρθε, λες και ξεπήδησε κατευθείαν από τις παιδικές μας συζητήσεις, η αθωωτική φράση που αυθόρμητα υιοθετήσαμε ήταν αστεία και αφοπλιστικά αθωωτική: σιγά τα λάχανα! Έτσι, τόσο απλά με ένα «σιγά τα λάχανα» σηκώναμε η μια από τους ώμους της άλλης το βάρος ενός μυστικού που για χρόνια ζητούσε την καθαρτήρια λύτρωση. Η εγγύτητα που γεννήθηκε ανάμεσά μας ήταν το ακριβώς αντίθετο της εσωτερικής μοναξιάς που είχαν ανάγκη τα μυστικά μας για να συντηρούνται. Κι έτσι εκείνο το απομεσήμερο σαν κερί έλιωνε και διαλυόταν σιγά –σιγά η ενοχική αυταπάτη πως όσα κρύβαμε μόνο εμείς τα είχαμε ζήσει, κάνει ή σκεφτεί. Στο τέλος έμοιαζε αστείο πόσο ίδια ήταν ορισμένα μυστικά που με ζήλο κρατούσαμε κρυφά από τους άλλους οι οποίοι είχαν ακριβώς τα ίδια φυλαγμένα στην δική τους μυστική κρύπτη.( Ίσως τελικά αν όλοι φανερώναμε αυτά που επιδιώκουμε να κρατάμε στη σκιά θα ανακαλύπταμε έκπληκτοι πως οι «αμαρτίες» μας είναι απελπιστικά κοινές.) Κι όμως τα κρυφά και τα ανείπωτα έχουν συχνά καθορίσει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Ιδίως τα οικογενειακά μυστικά. Αυτά για τα οποία δεν μιλάει κανείς αλλά όλοι στην οικογένεια τα ξέρουν ή –το χειρότερο- τα διαισθάνονται.
Τα Οικογενειακά Μυστικά
Σιωπηλό, άρρητο, κρυμμένο πίσω από τείχη σιωπής, το οικογενειακό μυστικό έχει γεννηθεί από την ανάγκη ενός ή περισσοτέρων μελών μιας οικογένειας να κρύψουν από τους άλλους ένα οδυνηρό κομμάτι της εμπειρίας τους επειδή θέλουν κατ’ αρχήν να το κρύψουν από τον εαυτό τους. Ένα μεγάλο μέρος των μυστικών σχετίζονται με τα ίδια τα παιδιά. Πολλά μυστικά περιστρέφονται γύρω από αμβλώσεις , εξώγαμα , γόνους μοιχείας ,υιοθετημένα ή παιδιά που έχουν προκύψει από τεχνητή γονιμοποίηση. Οι στατιστικές δείχνουν πως συνήθως αυτά είναι θέματα που οι ενήλικες προτιμούν να αποκρύπτουν γιατί τους κάνουν να αισθάνονται δύσκολα αλλά κι επειδή νομίζουν ότι έτσι προστατεύουν τα παιδιά. Συχνά επίσης η οικογενειακή σιωπή σφραγίζει μυστικά που σχετίζονται με σεξουαλική κακοποίηση, διαζύγια, θανάτους, σωματικές και ψυχικές ασθένειες , τοξικομανία ή φυλάκιση κάποιου μέλους της οικογένειας. Μερικές φορές το «μυστικό» είναι τοις πάσι γνωστό αλλά όλοι συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει. Σαν να μην έγινε ποτέ το γεγονός ή να μην υπήρξε το πρόσωπο που σχετίζεται με αυτό. Τα «μαύρα πρόβατα» συχνά εξοστρακίζονται όχι μόνο από τα φωτογραφικά άλμπουμ αλλά και από την οικογενειακή μνήμη. Τα υπόλοιπα μέλη συμπεριφέρονται σαν να μην έχει πέσει κανένα βότσαλο μέσα στην φαινομενικά ακύμαντη λίμνη της ζωής τους. Ο πόνος, η ενοχή ή η ντροπή κρατούν τα χείλη σφραγισμένα σε ένα είδος οικογενειακής «ομερτά». Λες κι έχει δοθεί ένας όρκος σιωπής. Αργά ή γρήγορα όμως ένα μέλος, εκείνο που έχει αποφασίσει να προχωρήσει πέρα από τη συλλογική σκηνοθεσία και να χαράξει το δικό του δρόμο, τολμά να προφέρει το ανομολόγητο. Να πει τα πράγματα με το όνομά τους και να μιλήσει γι αυτό που όλοι ξέρουν αλλά κάνουν πως αγνοούν. Τι θα συμβεί με αυτό; Συχνά τίποτα. Πολλές φορές οι ισορροπίες της οικογένειας έχουν αναπτυχθεί σαν δενδρίλιο γύρω από τον πάσσαλο στήριξης που αντιπροσώπευε το μυστικό. Ακόμα κι όταν αυτό φανερωθεί και ο πάσσαλος αφαιρεθεί, το δενδρίλιο θα διατηρήσει το σχήμα του. Έτσι κάποιοι στην οικογένεια θα εξακολουθήσουν να συμπεριφέρονται σαν να μην έχει συμβεί ούτε ειπωθεί τίποτα γύρω από το θέμα. Δεν το αντέχουν. Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά των οικογενειακών μυστικών : αυτά που όντως παραμένουν απόκρυφα και ανομολόγητα κυρίως στα παιδιά για να τα προστατεύσουν , όπως φαντάζονται οι ενήλικες , από μια οδυνηρή ή ακατάλληλη για τα παιδικά αυτιά τους αλήθεια. Παρ’ όλα αυτά η σιωπή που τυλίγει σαν κουκούλι ένα πρόσωπο ή ένα συμβάν δεν είναι τόσο άηχη όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Το αντίθετο μάλιστα. Αυτή η σιωπή βοά. Η σύγχρονη ψυχολογία επιβεβαιώνει-συχνά εντυπωσιασμένη – πως τα παιδιά διαισθάνονται την ύπαρξη του μυστικού και αργότερα κατά έναν μυστηριώδη, σχεδόν μεταφυσικό, τρόπο συχνά δημιουργούν κι αυτά στη ζωή τους τον ίδιο τύπο μυστικού. Λες και προσπαθούν να εξιλεώσουν τον γονέα- φορέα του αρχικού ενοχικού μυστικού. Φαίνεται σαν να υπάρχει ένα κληρονομικό πεπρωμένο που συνδέει τις γενιές μεταξύ τους μεταβιβάζοντας την ανάγκη να επαναληφθεί κάτι που κρατήθηκε μυστικό. Ένα φάντασμα που στοιχειώνει τη μοίρα κα τις επιλογές των κατοπινών γενεών. Η κόρη ή και η εγγονή ζουν ένα παρόμοιο μοτίβο ζωής υφιστάμενες την ίδια δοκιμασία που κρατήθηκε μυστική από τη μητέρα , τη γιαγιά ή τη θεία. Ο γιος ή ο εγγονός κάνει παρόμοιες μοιραίες επιλογές κι ας μη γνώριζε το «μυστικό» του πατέρα ή του παππού του. Στο ιδιαίτερα διαφωτιστικό βιβλίο του « Τα οικογενειακά μας μυστικά» (εκδόσεις Νησίδες) ο ψυχιάτρος Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει πως κάθε οικογένεια της οποίας ένα μέλος έχει ένα σοβαρό μυστικό ζει με τη σκιά του μυστικού χωρίς καν να το αντιλαμβάνεται. Το δυσκολότερο σ’ αυτήν την περίπτωση είναι ότι συχνά καθίσταται απαγορευμένο ακόμα και να σκέφτονται τα μέλη μιας οικογένειας ότι υπάρχει ένα μυστικό. Κι όμως αυτό αιωρείται στον αέρα γύρω τους.
Η Παράξενη Επανάληψη των Μυστικών
Παππούδες, γονείς, παιδιά, εγγόνια ενώνονται με μια κόκκινη γραμμή ενός τραύματος που λες και κληροδοτείται από γενιά σε γενιά καθώς επαναλαμβάνεται με εντυπωσιακή ακρίβεια. Οι βιολόγοι και οι γενετιστές δεν διστάζουν να μιλήσουν για τα μιμίδια. Ένα είδος ψυχικών και νοητικών γονιδίων που μεταβιβάζονται από τις προγενέστερες στις επόμενες γενιές κληροδοτώντας συμπεριφορές, νοοτροπίες και συνήθειες. Η υπερβατική ψυχολογία επιχειρεί να εξηγήσει παρόμοια φαινόμενα μέσω του οικογενειακού υποσυνειδήτου στο οποίο είναι καταγραμμένες όλες οι πληροφορίες που αφορούν στην κάθε οικογένεια, ένα είδος οικογενειακής τράπεζας πληροφοριών από την οποία αντλούν πρότυπα συμπεριφοράς και πεπρωμένου τα μέλη μιας οικογένειας. Οι υπερβατικοί ψυχολόγοι εξετάζουν επίσης το ενδεχόμενο ένα δισέγγονο να είναι η μετενσάρκωση μιας προγιαγιάς που έρχεται να ξαναζήσει τις ίδιες συνθήκες ζωής, να έρθει ξανά αντιμέτωπη με τις αιτίες του «μυστικού» επιχειρώντας αυτή τη φορά να δώσει καλύτερη λύση.
«Δεν μπορούμε να διασαφηνίσουμε επακριβώς τους μηχανισμούς επανάληψης των γεγονότων που σχετίζονται με τα οικογενειακά μυστικά» παραδέχεται ο Τισερόν «αλλά είναι γεγονός ότι το να μεγαλώσεις σε μια οικογένεια όπου υπάρχει ένα μυστικό παράγει συχνά μια τάση να δημιουργήσεις κι εσύ μυστικά αργότερα στην ενήλικη ζωή σου.» Πόσο μακριά μπορεί να πάει αυτό; Η στατιστική έχει αποδείξει πως αφού περάσει η τρίτη γενιά , τα αρχικά μυστικά και οι επαναλήψεις τους τείνουν να διαλυθούν παραχωρώντας όμως τη θέση τους σε καινούργια! Για την ψυχαναλυτική σχολή στην οποία ανήκει ο Τισερόν η τάση ενός μεταγενέστερου μέλους να επαναλάβει τα ίδια προγονικά λάθη βρίσκεται στην «υποχρέωση» αθώωσης που έχει αναλάβει για λογαριασμό του προπάτορα. Στο βιβλίο του αναφέρει πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα όπως αυτό του Ντανιέλ ενός άνδρα που είναι πατέρας ενός εξώγαμου παιδιού. Ο δικός του πατέρας τον πιέζει να αγνοήσει αυτό το παιδί και να μην το αναγνωρίσει. Αυτό είχε κάνει άλλωστε κι ο ίδιος όπως του εξομολογείται. Ο Ντανιέλ προαισθανόμενος το μυστικό του πατέρα του είχε δημιουργήσει ασυνείδητα τις ίδιες συνθήκες και στη δική του ζωή με υποσυνείδητο στόχο να προσφέρει αθώωση στον πατέρα του. Μπαίνοντας κι ο ίδιος στην κατάσταση να έχει με τη σειρά του ένα μη αναγνωρισμένο παιδί αναπαράγει αυτό που είχε ζήσει ο πατέρας του συντηρώντας έτσι την ασυνείδητη ψευδαίσθηση ότι μπορούσε επιτέλους να καταργήσει την απόσταση που είχε βάλει ανάμεσά τους το μυστικό του πατέρα του. Ήταν σαν να του έλεγε «κοίτα, κάνω ό,τι κι εσύ, δεν θα σε κρίνω λοιπόν. Αντίθετα είμαι πιο κοντά σου από ποτέ». Ένα από τα δυσκολότερα σημεία στα οικογενειακά μυστικά είναι η αίσθηση απομόνωσης που νιώθει το μέλος που έχει κρατηθεί έξω από την ιστορία. Αυτό μπορεί να πάρει τραυματικές διαστάσεις στα μάτια ενός παιδιού. Τα μισόλογα, η διαίσθησή του και κάποια ξέφτια πληροφοριών το κάνουν να αντιλαμβάνεται πως υπάρχει κάτι κρυφό, κάτι που οι άλλοι γνωρίζουν και από το οποίο το κρατούν μακριά. Συχνά την αιτία για αυτή την κατάσταση την αποδίδει στον εαυτό του. «Κάτι φταίει σε εμένα και δεν με εμπιστεύονται ή κάτι κακό έχω κάνει». Αυτό μπορεί να διαταράξει τον ψυχισμό του παιδιού που διαισθάνεται την ύπαρξη ενός επώδυνου μυστικού αλλά για το οποίο δεν μπορεί να ρωτήσει τίποτα επειδή πρέπει να κάνει σαν να μην αντιλαμβάνεται τίποτα. Ο Σερζ Τισερόν είναι κάθετος σ’ αυτό : « Πρέπει να αποκαλύπτουμε το μυστικό όσο το δυνατόν νωρίτερα στα παιδιά. Δεν είναι αναγκαίες οι πολλές λεπτομέρειες όμως όταν τους μιλούμε καθαρά τα κάνουμε να αποφύγουν να πιστέψουν ότι αυτά είναι η κύρια αιτία όλων μας των ανησυχιών ή να ανακαλύψουν μια μέρα ότι επί πολλά χρόνια ήταν αποκλεισμένα από ένα μέρος της οικογενειακής ζωής.»
Θεωρίες Συνομωσίας και Μυστικές Εταιρίες
Όμως , έτσι κι αλλιώς όλοι δικαιούμεθα και έχουμε ανάγκη από κάποια μυστικότητα. Αν το καλοσκεφτείτε άλλωστε θα διαπιστώσετε πως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας το ζούμε μυστικά. Οι σκέψεις μας για παράδειγμα. Είναι το κατ’ εξοχήν κρυσφήγετό μας. Εκεί κρύβουμε όλα όσα δεν θέλουμε να πούμε στους άλλους. Τις ανομολόγητες επιθυμίες μας, τις τολμηρές φαντασιώσεις μας, τις ανείπωτες αντιρρήσεις μας ,το υβρεολόγιο που δεν ξεστομίζουμε, τα εξωπραγματικά όνειρά μας. Τη γνώμη μας για κάποιους. Εκεί στα αθέατα από τους άλλους βάθη του νου μας καταχωνιάζουμε επίσης και κάποια πράγματα που κάναμε κατά παράβασιν καθήκοντος, ηθικής, ρόλου ή κοινωνικών κανόνων. Καθένας μας άλλωστε δικαιούται το δικό του ιδιωτικό χώρο όπου μπορεί να αποθέσει τα ένοχα ή υπέροχα μυστικά του. Ως προς αυτό η κοινωνία δεν έχει και πολλές αντιρρήσεις καθώς ένα μεγάλο μέρος της δομής της οφείλεται στην ύπαρξη των μυστικών. Οι μυστικές υπηρεσίες από αυτά τρέφονται ! Η ίδια η ιστορία γράφεται από τα μυστικά. Η επανάσταση του 21 για παράδειγμα, οφείλει πολλά στη Φιλική Εταιρία , την μυστική αυτή ομάδα πατριωτών. Αντίστοιχες μυστικές ομάδες έχουν καθορίσει γεγονότα καμπής στην ιστορική πορεία των λαών. Ο «Κώδικας Ντα Βίντσι» το πρόσφατο διεθνές μπεστ σελερ για αυτά τα μυστικά μιλάει όπως και το Χολυγουντιανό «Κυνήγι του χαμένου Θησαυρού». Ένας κοινός κώδικας κι ένα μυστικό που όφειλαν να διαφυλάξουν ένωνε κι ενώνει τα μέλη διαφόρων ομάδων που σύμφωνα με τις θεωρίες συνομωσίας έπαιξαν πάντα καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Από τους τέκτονες ως τις επαγγελματικές συντεχνίες του Μεσαίωνα, από τους ΝαΪτες και τους Ιλουμινάτι ως την Ομάδα Ε, κι από τις φοιτητικές ομάδες της Οξφόρδης ή των Αμερικανικών Πανεπιστημίων (όπως αυτή στην οποία συμμετείχε ο Πρόεδρος Μπους μαζί με εξέχουσες σήμερα προσωπικότητες της αμερικανικής πολιτικο-οικονομικής σκηνής) εκείνοι που μετείχαν ήξεραν πάντα «κάτι» που τους διαφοροποιούσε από τους υπόλοιπους. Η ίδια ατμόσφαιρα εκλεκτισμού επικρατούσε και σε όλα τα μυστικιστικά τάγματα των διαφόρων θρησκειών. Από τους σούφι , μυστικιστικό παρακλάδι του Ισλάμ, ως τους χριστιανούς μυστικιστές ή τους αρχαίους μύστες (εξ ου και η λέξη μυστικό) η απόκρυφη ιερή γνώση παρέμενε εντός ενός στενού κύκλου. Συχνά μάλιστα ήταν τόσο σημαντικό να διατηρηθεί απόκρυφο το περιεχόμενο των μυήσεων όπως αυτές των Ελευσινίων μυστηρίων ώστε όποιος τολμούσε να παραβιάσει τον όρκο σιωπής του και να το αποκαλύψει αντιμετώπιζε ποινή θανάτου κάτι που παραλίγο να στοιχίσει και τη ζωή του Πλουτάρχου που κατηγορήθηκε ότι στα γραπτά του άφηνε νύξεις γι αυτό το μυστικό.
Μυστικά και Τηλεπάθεια
Ο απόκρυφος χαρακτήρας κάποιων πραγμάτων έχει όμως και το τίμημά του. Αυτά που χαρακτηρίζουμε ένοχα μυστικά φέρνουν μαζί τους και μια εσωτερική ένταση ανάμεσα στο μέρος του εαυτού μας που θέλει να διατηρήσει το μυστικό και στο μέρος που θα ήθελε να απελευθερωθεί από αυτό με την εκμυστήρευσή του. Το ίδιο ισχύει και για τα μυστικά που μας εμπιστεύεται κάποιος. Μερικά είναι δυσβάστακτα. Είτε γιατί έρχονται σε σύγκρουση με το προσωπικό σύστημα αξιών μας είτε γιατί δημιουργούν ένα είδος συνενοχής. Συχνά εκείνοι που μας κάνουν κοινωνούς των μυστικών τους μας κρατούν κατά κάποιον τρόπο ομήρους τους. Υπάρχουν όμως και τα «υπέροχα μυστικά», αυτά για τα οποία δεν ντρεπόμαστε καθόλου αλλά τα κρατάμε για τον εαυτό μας προσπαθώντας να τα προστατεύσουμε .Για να μη μας ματιάσουν! Ή από σεμνότητα και σεβασμό για κάποιον που έχουμε κρυφά ευεργετήσει. Όμως μια σημαντική κατηγορία μυστικών προσφέρουν ένα είδος υπεροχής και εξουσίας στον κάτοχό τους. Πολλά είναι αθώα ,όπως η περίφημη μυστική συνταγή του σεφ. Άλλα έχουν κόστος δισεκατομμύριων όπως η χημική σύνθεση του νέου ακυκλοφόρητου φαρμακευτικού σκευάσματος που διαφυλάσσεται με προσοχή μακριά από τους ανταγωνιστές. Άλλα στοιχίζουν ζωές όπως τα πολιτικο – στρατιωτικά μυστικά. Μερικά γίνονται αντικείμενο εκβιασμών ή εξαγοράζουν περιουσίες , θέσεις εξουσίας και συνειδήσεις. Άλλα δίνουν προνόμια γνώσης όπως η πρόσβαση σε πληροφορίες και αρχεία τα οποία λίγοι έχουν την ευκαιρία να δουν όπως αυτά του Βατικανού ή ορισμένων ιδιωτικών συλλογών. Και πάντα μα πάντα η εξουσία στηριζόταν στα μυστικά που λίγοι κι εκλεκτοί κατείχαν ενώ το μέγα πλήθος παρέμενε στην άγνοια. Από την εποχή των αρχαίων ιερατείων όπου μόνο οι ιερείς είχαν πρόσβαση στη γνώση, στην ανάγνωση, στη γραφή και στις βουλές του Θεού μέχρι τις σύγχρονες κυβερνήσεις που όχι μόνο για λόγους πολιτικού κόστους αλλά και εθνικής ασφαλείας διατηρούν το προνόμιο κατοχής μυστικών για τα οποία έχουν βαθιά μεσάνυχτα οι πολίτες. ( Οι οποίοι παίρνουν με τη σειρά τους τη ρεβανς κάνοντας ό,τι μπορούν για να κρατήσουν μυστικά τα εισοδήματά τους από την εφορία.) Έτσι εξακολουθούμε και στην ενήλικη ζωή να παίζουμε κρυφτό. Κρυβόμαστε από τους άλλους που επίσης κρατούν τα δικά τους μυστικά μέχρι που να νιώσουμε ότι δεν αντέχουμε άλλο. Τότε σπεύδουμε στον άμβωνα ή στο ντιβάνι. Στον εξομολόγο ή στον ψυχολόγο. Ή στις πιο επιστήθιες φίλες μας. Την ανάγκη αυτή την είχαν διαγνώσει οι πρώτοι χριστιανοί που έκαναν ένα είδος ομαδικής θεραπείας καθώς εξομολογούντο ο ένας στον άλλο. Σήμερα αυτό είναι μέρος της λειτουργίας των ψυχοθεραπευτικών ομάδων. Μπορεί όμως και να ανακύψει αυθόρμητα και ξαφνικά μέσα στην ασφαλή ατμόσφαιρα μιας ομάδας φίλων δοκιμασμένων στο χρόνο. Κι αυτή τελικά είναι μια αποτελεσματικότατη μέθοδος για να χάνει κανείς βάρος. (Μπορεί να μη μειώνονται οι πόντοι αλλά στο τέλος νιώθεις κατά πολύ ελαφρύτερος.) Σε τελική ανάλυση ένα μυστικό ακόμα και το πιο υπέροχο , μας κρατά μακριά από εκείνους που δεν το μοιράζονται μαζί μας. Είναι ένα σύνορο ανάμεσα σ’ εμάς και στον κόσμο. Γι αυτό και έχει μια αναπάντεχη συνέπεια :δεν μας αφήνει να αναπτύξουμε …τηλεπαθητική επικοινωνία. Η Μάρλο Μόργκαν συγγραφέας του «Μηνύματος» (εκδόσεις Διόπτρα) αναφέρει πως οι Αμπορίτζιναλς , οι σοφοί αυτόχθονες της Αυστραλίας, πιστεύουν πως η τηλεπαθητική επικοινωνία είναι μια φυσική μας ιδιότητα αλλά την έχουμε θέσει σε αχρηστία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αιτία γι αυτό, λένε, ήταν τα μυστικά. Από μια άποψη δεν έχουν άδικο αφού πράγματι για να μπορέσουν οι άνθρωποι να επικοινωνήσουν αβίαστα με τηλεπαθητικό τρόπο θα πρέπει να μην έχουν τίποτα να κρύψουν. Τίποτα για το οποίο να νιώθουν ενοχή ή ντροπή. Τότε μόνο νους με νου θα μπορούν να συνομιλούν ελεύθερα όταν δεν θα έχουμε σκέψεις που θα θέλαμε να τις κρατήσουμε μυστικές από τους άλλους. Και εδώ είναι που αναρωτιέται κανείς : θα καταφέρουμε ποτέ να νιώσουμε αληθινά απενοχοποιημένοι και αθώοι ώστε να αρθεί το εμπόδιο στην επικοινωνία μας –τηλεπαθητική ή όχι- και να μπορέσουμε αβίαστα να μοιραστούμε αυτά που κρύβουμε στο νου μας; Και κυρίως στην καρδιά μας.