Της Ιουλίας Πιτσούλη
Κόμποι και δεσίματα ψυχής από ασυνείδητες υποσχέσεις.
«Μια μέρα, θα σας δείξω!» Σας λέει κάτι αυτή η φράση; Την έχουν πει τα περισσότερα παιδιά. Συνήθως μέσα τους. Θυμωμένα με τους γονείς, τους δασκάλους, τα αδέλφια τους, τους συμμαθητές τους ή τις ίδιες τις συνθήκες της ζωής τους αισθάνονται πως η παιδική αδυναμία τους είναι μόνο προσωρινή. Κάποτε θα μεγαλώσουν. Κάποτε, θα αποκτήσουν τις ικανότητες, τη δύναμη, την ανεξαρτησία, τα χρήματα ή την επιτυχία για να «πάρουν το αίμα τους πίσω», να δικαιωθούν ή να αναγκάσουν τους άλλους να τους σεβαστούν. Όποια κι αν υπήρξε η αιτία, αυτό το «μια μέρα θα σας δείξω» γίνεται για πολλούς ανθρώπους ο χάρτης πορείας τους στη ζωή. Στην ουσία πρόκειται για μια από τις πρώτες υποσχέσεις που δίνουμε μυστικά στον εαυτό μας και που μπορεί να καθορίσει τις σημαντικές επιλογές μας ωθώντας μας σε ένα συγκεκριμένο πεπρωμένο. Δεν είναι η μόνη όμως. Είναι όμως συνειδητή. Γιατί η αλήθεια είναι πως ένα σημαντικό μέρος της ζωής και των εμπειριών μας οφείλονται στις υποσχέσεις που δώσαμε στους γονείς και στα σημαντικά πρόσωπα της παιδικής μας ηλικίας, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιήσουμε. Έκτοτε ζούμε τη ζωή μας, την κάνουμε να λάμπει ή την καταστρέφουμε επειδή σταθερά και ασταμάτητα προσπαθούμε να φανούμε συνεπείς στις υποσχέσεις μας. Έκπληκτη συχνά η σύγχρονη ψυχολογία ανακαλύπτει πόσο πιστά υπηρετούν οι κόρες αυτό που κάποτε «έταξαν» ασυνείδητα στις μητέρες τους και το οποίο πρέπει ως ενήλικες να σπάσουν για να μπορέσουν να ζήσουν τη δική τους ανεξάρτητη ζωή. Το μοτίβο της θλιβερής επανάληψης γονεΪκών λανθασμένων επιλογών που παρατηρούμε συχνά στη ζωή και τις επιλογές των παιδιών τους στηρίζεται σ’ αυτές ακριβώς τις ασυνείδητες υποσχέσεις. «Με γέννησες, με έθρεψες, με φρόντισες ως μητέρα. Ως σύζυγος όμως ήσουν δυστυχισμένη, ένιωθες μόνη και έρημη. Δεν έπαιρνες τη στοργή και το σεβασμό που είχες ανάγκη, ένιωθες παραμελημένη και μειωμένη. Ήσουν σαν μια δούλα. Αλλά δεν μπορούσες να φύγεις, καμιά γυναίκα δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνη της χωρίς έναν άνδρα πλάι της. Αυτό μου έλεγες με τα λόγια και τη στάση σου. Κι έτσι έμενες και υπέμενες. Κι εγώ συμφώνησα μαζί σου. Κι ύστερα μεγάλωσα, κι έκανα αρκετές σχέσεις με άνδρες που δεν μου έδιναν τη στοργή και το σεβασμό που είχα ανάγκη, όπως είχε συμβεί και με εσένα. Ακόμα κι όταν η ζωή μου έδινε ευκαιρίες για καλύτερες σχέσεις, δεν τις επέλεγα. Τήρησα την υπόσχεση που σου είχα δώσει. Κι όταν ο γάμος μου είχε φανερά αποτύχει εγώ παρά την οικονομική μου ανεξαρτησία και την ικανότητά μου να τα βγάλω πέρα δεν τολμούσα να τον διαλύσω. Δεν μπορούσα να σε προδώσω μητέρα. Αν το έκανα, θα έσπαγα την υπόσχεσή μου σ’ εσένα και θα αναγκαζόμουν να παραδεχθώ ότι είχες κι άλλες δυνατότητες αλλά δεν τις επέλεξες. Αντί γι αυτές είχες προτιμήσει να είσαι δυστυχισμένη κι ανικανοποίητη όπως κι η δική σου μητέρα. Τήρησες κι εσύ τη δική σου υπόσχεση σ’ εκείνη. Τρεις γενιές ζήσαμε αναπαράγοντας την ίδια δυστυχία μόνο και μόνο για να μην προδώσουμε η μια την άλλη. Αλλά εγώ σήμερα, αναγνωρίζω ότι έχω κι άλλες επιλογές και γι’ αυτό αποφασίζω να σπάσω αυτές τις άρρητες υποσχέσεις. Μολονότι θα φαίνεται σαν να σε εγκαταλείπω, διεκδικώ το δικαίωμά μου να κάνω επιλογές διαφορετικές από τις δικές σου χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν σ’ αγαπώ. Ναι, νιώθω να υπάρχει σ’ αυτό μια προδοσία. Δεν προδίδω εσένα αλλά τη στάση σου και τις ιδέες σου στο ζήτημα των σχέσεων. Πρέπει να το κάνω. Αλλιώς θα προδώσω τον ίδιο τον εαυτό μου.» Αυτό είναι ένα απόσπασμα από ένα γράμμα που δεν ταχυδρομήθηκε ποτέ. Γράφτηκε στα πλαίσια ενός σεμιναρίου σαν αυτά που συντονίζει η Κάρολαϊν Μυς , η διεθνώς γνωστή συγγραφέας. Στο πρόσφατο βιβλίο της « Ιερά Συμβόλαια» ( εκδόσεις Διόπτρα) ασχολείται εκτενώς με αυτό ακριβώς το θέμα επισημαίνοντας πως όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν τα συμβόλαια-υποσχέσεις που έχουν δώσει κυριεύονται από βαθιά έκπληξη. Είναι σαν να τραβά κάποιος το χαλί κάτω από τα πόδια τους καθώς ανακαλύπτουν αλήθειες για τη ζωή τους που τους συγκλονίζουν.
Φυλετικές και Οικογενειακές Υποσχέσεις
Μήπως λοιπόν ζούμε τη ζωή μας υποταγμένοι σε υποσχέσεις που δώσαμε κάπου κάποτε; Στους γονείς μας, στους δασκάλους μας, στους φίλους. Κι’ αργότερα στους εραστές μας και στον κοινωνικό μας περίγυρο, σ’ αυτούς που θέλαμε να αποδείξουμε ότι αξίζουμε ή σε εκείνους που αποφασίσαμε να τιμωρήσουμε; Πολύ περισσότερο από όσο το έχουμε συνειδητοποιήσει οι υποσχέσεις που έμμεσα και άμεσα δώσαμε μας ελέγχουν μυστικά δεσμεύοντας τη ζωή μας. Στα πρώτα χρόνια μας, κοιτάξαμε τους γονείς μας, είδαμε την επιτυχία ή την αποτυχία τους, τη χαρά ή τη δυστυχία τους και είπαμε ενδόμυχα «θα γίνω σαν κι εσένα, για να σε δικαιώσω» ή συναινέσαμε « θα γίνω αυτό που ονειρεύτηκες και δεν κατάφερες, για να δικαιωθείς μέσα από μένα» ή αντίθετα «θα γίνω καλύτερη από σένα για να σε νικήσω» ή « θα γίνω ό,τι δεν είσαι για να σε ξεπεράσω». Δεν το είπαμε με λόγια. Αυτές οι υποσχέσεις συνήθως δεν ζητούνται και δεν δίνονται φανερά. Είναι ένα παιχνίδι που στήνεται ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας. Κάποια στιγμή μοιράζονται οι ρόλοι. Υπογράφονται τα «συμβόλαια»: ένας θα είναι ο αγαπημένος , το καλό παιδί, άλλος θα γίνει το μαύρο πρόβατο, ένας θα αναλάβει να εκφράσει τα απωθημένα των υπολοίπων, άλλος θα είναι ο υπηρέτης όλων, ένας θα γίνει το καμάρι της οικογένειας, άλλος η ντροπή ή η αποτυχία της. Κάπως έτσι οι ψυχολόγοι παρατηρούν και διακρίνουν πίσω από τις συμπεριφορές μας τις αθέατες υποσχέσεις που έχουν δοθεί. Η μεταφυσική πάλι τις ανιχνεύει ακόμα και πριν τη σύσταση της οικογένειας , τότε που όλα τα μέλη της ήταν ακόμα ψυχές και που μαζί συναποφάσισαν να ενσαρκωθούν στην ίδια οικογένεια για να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις με τις οποίες είχαν αλληλοδεσμευτεί. Ακόμα και ο ίδιος ο Θεός φαίνεται να υπόσχεται στον άνθρωπο. Η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη εκφράζουν αυτές τις θεϊκές υποσχέσεις. Στην ελληνική μυθολογία εκφράζεται επίσης και η υπόσχεση των θεών μεταξύ τους. Κι όταν οι υποσχέσεις δίνονταν κανείς δεν μπορούσε να αποδεσμευτεί από αυτές. Ούτε οι Θεοί. «Μα τα ύδατα της Στυγός» έλεγαν κι έπιναν από την ομώνυμη πηγή. Αν παραβίαζαν τις υποσχέσεις και τους όρκους τους η ποινή τους ήταν να μένουν βουβοί για έναν ολόκληρο χρόνο. Κι όπως ο Θεός υπόσχεται στον άνθρωπο και ο άνθρωπος επίσης υπόσχεται όχι μόνο στο Θεό αλλά και στον συνάνθρωπο, στο γονιό, στην οικογένεια, στους προγόνους, στην πατρίδα και στο έθνος. Οι 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα έπεσαν τιμώντας στο ακέραιο την υπόσχεσή τους προς τους συμπολίτες τους « τοις κοίνων ρήμασι πειθόμενοι». Από την άλλη πλευρά, το έθιμο της βεντέτας στηρίζεται σε μια οικογενειακή υπόσχεση: να πληρωθεί το χυμένο αίμα με αίμα από την αντίπαλη οικογένεια. Σε μεγαλύτερη κλίμακα αυτή η υπόσχεση εκφράζεται με τις εμπόλεμες συρράξεις, τα πολεμικά αντίποινα, τις επιθέσεις αυτοκτονίας όταν άτομα και λαοί ολόκληροι δεσμεύονται να εκδικηθούν για το θάνατο των δικών τους. Παιδιά που γεννιούνται κάτω από αυτές τις συνθήκες κληρονομούν αυτές τις υποσχέσεις και καλούνται να τις υπηρετήσουν για να τιμήσουν το έθνος, τη φυλή, τους προγόνους. Σε ατομικό επίπεδο το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται επίσης αλλά συνήθως εν αγνοία μας. Έτσι , βρισκόμαστε να ζούμε με τρόπο που να αποτελεί την εκπλήρωση μιας υπόσχεσης προς τους προγόνους. Πολλούς από αυτούς τους προγόνους δεν τους γνωρίσαμε κι όμως υπηρετούμε τις δικές τους αξιώσεις. Ένας κλάδος της ψυχολογίας, αυτός που ασχολείται με τις συστημικές αναπαραστάσεις , αποκαλύπτει τις αναπάντεχες συνδέσεις πεπρωμένου που έχουν οι απόγονοι μιας οικογένειας με τους προγόνους τους. Μια νεαρή κοπέλα λ.χ. μπορεί να αποφασίζει σήμερα να κάνει ανύπαντρη ένα παιδί επιβάλλοντας την κατάσταση στην οικογένεια και εξαναγκάζοντάς τη να τη δεχτεί. Στο παρελθόν της ίδιας οικογένειας υπήρξε συχνά μια προγιαγιά, μια θεία ή ξαδέρφη δύο τρεις γενιές πριν που είχε βρεθεί σε παρόμοια θέση αλλά που εξαναγκάστηκε να ρίξει το παιδί ή εξοστρακίστηκε από την οικογένεια. Έτσι, είναι σαν να δημιουργείται ένα αίτημα, μια ανάγκη για εξισορρόπηση, για δικαίωση την οποία αναλαμβάνει να εκδραματίσει δίχως να το γνωρίζει μια κατοπινή γενιά. Η σημερινή ανύπαντρη μητέρα είναι εκείνη που έχει αναλάβει να επαναλάβει το ίδιο μοτίβο ζωής διεκδικώντας τη δικαίωση που δεν πήρε η πρόγονός της. Υπάρχει λοιπόν εδώ μια «υπόσχεση» που είναι σαν να παραμένει στο συλλογικό ασυνείδητο της οικογένειας περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή και πρόσωπα για να εκπληρωθεί. Το ίδιο ισχύει και με τα οικογενειακά μυστικά, αν υπάρχει στο παρελθόν των προηγούμενων γενεών κάποιο σημαντικό μυστικό κάποιος από τις κατοπινές γενιές τείνει να ξαναδημιουργήσει παρόμοιες συνθήκες αλλά αυτή τη φορά φέρνοντας το δικό του μυστικό στο φως και διεκδικώντας την αθώωση όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά χωρίς να το γνωρίζει και για τον πρόγονό του. Κι όταν αυτό συμβεί , μια ασυνείδητη υπόσχεση έχει πλέον τιμηθεί.
Οι Αντι-υποσχέσεις των Επαναστατημένων
Υπάρχουν όμως κι εκείνα που υποσχόμαστε εμείς στον εαυτό μας. Σαν άρμα πάνω στο οποίο έχουν προσδέσει τη ζωή τους αυτές οι προσωπικές υποσχέσεις έχουν γίνει αφορμή για μερικά από τα μεγαλύτερα προσωπικά επιτεύγματα .Στις βιογραφίες τους πολλές αυτοδημιούργητες διασημότητες καταγράφουν πως ζώντας σε συνθήκες φτώχειας και εξαθλίωσης υποσχέθηκαν στον εαυτό τους πως κάποια μέρα θα τα καταφέρουν και θα ξεφύγουν για πάντα από τη μιζέρια. Μεγάλες ανακαλύψεις και εφευρέσεις έγιναν χάρη σε υποσχέσεις που έμοιαζαν με προσωπικά στοιχήματα. Άλλοτε πάλι μια οργισμένη υπόσχεση της παιδικής ηλικίας μπορεί να άλλαζε το πρόσωπο της ιστορίας, όπως συνέβη με τον Τζέκινς Χαν. Η μητέρα του προπηλακίστηκε και εκδιώχθηκε από μια περιοχή. ΄Εφυγε κυνηγημένη παίρνοντας μαζί της το μικρό γιο της που τότε της υποσχέθηκε «μια μέρα θα ξαναγυρίσω και θα τους κάνω να σε προσκυνήσουν». Και τήρησε την υπόσχεσή του. Ξαναγύρισε κατακτώντας όχι μόνο εκείνη τη μικρή περιοχή αλλά γινόμενος ο πρώτος Αυτοκράτορας της αχανούς Μογγολίας που εκτεινόταν από την Κορέα ως το κατώφλι της Ευρώπης. Όμως, αν η ζωή μας φαίνεται να καθορίζεται εν πολλοίς από τις υποσχέσεις που συνειδητά και ασυνείδητα έχουμε δεσμευτεί να εκπληρώσουμε για να μας αγαπούν, να μας τιμούν και να μας υπολογίζουν γιατί άραγε κάποιοι δρουν με εντελώς αντίθετο τρόπο; Είναι σαν να κάνουν τα πάντα για να εναντιωθούν στο περιβάλλον τους, σαν να προσπαθούν να γίνουν αντιπαθείς. Είναι άραγε πιο ελεύθεροι; Στην πραγματικότητα όχι. Είτε πρόκειται για επαναστατημένους εφήβους είτε για τα μαύρα ενήλικα πρόβατα της οικογένειας, εκείνοι που φαίνονται να πηγαίνουν κόντρα στις γονικές
προσδοκίες στην πραγματικότητα δεν έχουν καταφέρει να ξεφύγουν από αυτές. Αυτοί δεν εκπληρώνουν μια υπόσχεση προς την οικογένεια, αλλά μια αντι-υπόσχεση. Πρόκειται για την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Οι επιλογές τους είναι σαν το αρνητικό μιας φωτογραφίας και αποτελούν τον αντίθετο από τα προσδοκώμενα: Αν η αξία στην οικογένεια είναι να είναι κάποιος αθλητικός και γυμνασμένος τα παιδιά που υπηρετούν την αντι-υπόσχεση γίνονται μαλθακά και εγκαταλείπουν το σώμα τους. Αν η μητέρα έχει μανία με την τάξη ενώ η κόρη ζεί μέσα στην ακαταστασία τότε μια αντι-υπόσχεση είναι επίσης παρούσα. Το ίδιο κι όταν η ηθική και ο συντηρητισμός έχουν βάλει τη σφραγίδα τους στους γονείς ενώ τα παιδιά ζουν μια ζωή εντελώς ελεύθερη και «ασύδοτη». Πίσω από όλες τις αντι-υποσχέσεις υπάρχει μια επανάσταση: «όχι, εγώ δεν θα γίνω σαν κι εσάς!» Όμως ο επαναστατημένος πρώτα κοιτάζει να δει πώς ακριβώς είναι το πρότυπο που προσπαθεί να μην αντιγράψει και ύστερα κατασκευάζει το δικό του αντιπρότυπο σύμφωνα μ΄αυτό. Έτσι είναι εξίσου παγιδευμένος. Οι αντι-υποσχέσεις είναι στην ουσία αποτυχημένες απόπειρες για ελευθερία. Αντιπροσωπεύουν όμως την προσπάθεια να βρει κάποιος τι είναι αυτό που πραγματικά θέλει ο ίδιος άσχετα με τις επιταγές της οικογένειας ή του περιβάλλοντος. Όμως, η ελευθερία μας αρχίζει από εκεί που τελειώνει η ανάγκη μας να συμμορφωθούμε ή να επαναστατήσουμε σ’ αυτά που θέλουν οι άλλοι. Το ζητούμενο είναι να βρούμε τι θέλουμε εμείς πραγματικά. Τι μας δίνει χαρά και ικανοποίηση, ποια είναι η ζωή που θέλουμε αληθινά να ζήσουμε. Και να τη ζήσουμε για μας. Κι όχι στο όνομα άλλων. Για να βρούμε τις απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ζούμε αυθεντικά αλλά σύμφωνα με τις συμβάσεις που έχουμε κάνει. Χρειάζεται να διαπιστώσουμε σύμφωνα με ποιες υποσχέσεις ή αντι-υποσχέσεις χτίσαμε τη ζωή μας. Κι ύστερα να βρούμε το κουράγιο να λύσουμε αυτά τα δεσμά. Τότε μόνο μπορεί να αρχίσει το μακρύ ταξίδι που κάποτε θα μας φέρει εκεί όπου κατοικεί ο αυθεντικός μας εαυτός. Μπορεί στο τέλος του ταξιδιού να ανακαλύψουμε ότι και πάλι θα κάναμε ορισμένες επιλογές όμοιες με αυτές των υποσχέσεών μας. Ωστόσο αυτές θα είναι οι δικές μας επιλογές που απλώς συμπίπτουν με εκείνες του περιβάλλοντος κι όχι εκείνες που εξαναγκαστήκαμε να υιοθετήσουμε χωρίς ποτέ να πιστοποιήσουμε αν και η καρδιά μας είναι σύμφωνη. Όπως έλεγε ο Σωκράτης, την αρετή και την ελευθερία την έχει όχι εκείνος που κάνει αυτό που πρέπει αλλά αυτός που αληθινά θέλει να κάνει αυτό που πρέπει.
Το Λύσιμο της Υπόσχεσης
Αν οι ψυχολογικές υποσχέσεις μας είναι κάτι σαν μάγια που έχουν γίνει στο νου μας δεσμεύοντας το μέλλον και τις επιλογές μας, αν είναι κάτι σαν ξόρκι ή σαν υπνωτισμός, τότε το λύσιμο των υποσχέσεων είναι το αντίδοτο στη μαγεία. Η επιστροφή του εαυτού μας. Πίσω από κάθε ψυχολογική υπόσχεσή μας υπάρχει η συναίνεσή μας να αρνηθούμε τις προσωπικές μας επιθυμίες και τον αληθινό μας εαυτό προκειμένου να διατηρήσουμε την αγάπη του άλλου. Αν οι σπουδές που κάναμε ικανοποιούσαν κάποιο γονέα αλλά όχι εμάς, αν το επάγγελμά μας δεν μας δίνει ικανοποίηση , αν έχουμε μια απογοητευτική σχέση κι αν γενικά ζούμε με μισή καρδιά, τότε αυτό οφείλεται στο ότι η άλλη μισή μας…στην Κίνα βρίσκεται. Με λίγα λόγια έχουμε αποξενωθεί από αυτήν. Ζούμε και εκφραζόμαστε με έναν τρόπο που είναι σύμφωνος με όσα οι άλλοι περιμένουν από μας. Το αποτέλεσμα είναι μια εσωτερική αίσθηση μοναξιάς και κενού και μια σταδιακή αποστέρηση και αποδυνάμωση του εαυτού μας. Κι όμως ,όπως γράφει η Αλις Μίλερ στις «Φυλακές της Παιδικής μας Ηλικίας» (εκδόσεις Ροές) «οι γονείς βρίσκουν στον ψευδή εαυτό του παιδιού τους την επιβεβαίωση που αναζητούν, βρίσκουν δηλαδή ένα υποκατάστατο για τη δική τους ανασφάλεια. Το παιδί αυτό γίνεται τελικά ένας ενήλικος που δεν μπορεί να βασιστεί στα δικά του συναισθήματα γιατί είναι απίστευτα αποξενωμένος από τον εαυτό του. Και όπως ως παιδί δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τους γονείς του έτσι κι ως ενήλικας θα εξαρτάται από τους ανθρώπους που θα αντιπροσωπεύουν για αυτόν τους «γονείς» του. Θα εξαρτάται για παράδειγμα από την επιβεβαίωση του συντρόφου του ή της ομάδας στην οποία ανήκει και κυρίως από την επιβεβαίωση των δικών του παιδιών.» Μόνο το λύσιμο των υποσχέσεων μπορεί να μας επιστρέψει τον εαυτό μας έτσι ώστε οι αληθινές μας ανάγκες ,όποιες κι αν είναι αυτές και τα αυθεντικά μας συναισθήματα να μπορέσουν να εκφραστούν. «Κάποιος απελευθερώνεται από την κατάθλιψη μόνο όταν η αυτοεκτίμησή του στηρίζεται στην αυθεντικότητα των δικών του συναισθημάτων κι όχι στο αν έχει ή όχι συγκεκριμένα χαρίσματα», σημειώνει η Άλις Μίλερ. Όταν δεσμεύσαμε τον εαυτό μας με μια υπόσχεση μαζί δεσμεύσαμε κι ένα μέρος της ενέργειάς μας. Τη στιγμή που λύνουμε την υπόσχεση η ενέργειά μας επιστρέφει και πάλι σε εμάς μας ενδυναμώνει και δημιουργεί μια βαθιά αίσθηση αυτοσεβασμού. Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διάγνωση.
Ιδού 3 κρίσιμες ερωτήσεις:
1. Ποιες αξίες και ρόλους σας μεταδόθηκε ότι πρέπει να υπηρετείτε για να αξίζετε και να σας αγαπούν οι ακόλουθοι: α. Οι γονείς, β. Τα αδέλφια,
γ. Το περιβάλλον στο σχολείο, δ. Οι φίλοι, ε. Το περιβάλλον στις κατοπινές σπουδές, στ. Το περιβάλλον στον επαγγελματικό χώρο, ζ. Οι ερωτικοί σύντροφοι, η. Ο σύζυγος, θ. Τα παιδιά.
Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Δώστε χρόνο στον εαυτό σας να θυμηθεί, να συνειδητοποιήσει και να καταγράψει αναλυτικά τις απαντήσεις γιατί πίσω τους θα μπορέστε να διακρίνετε το βασικό οικοδόμημα των υποσχέσεων που έχετε δώσει.
2. Υπάρχουν καταστάσεις και συμπεριφορές που ενώ είστε αποτελεσματικές εσείς δεν είστε ευχαριστημένη με τον εαυτό σας; Πίσω από αυτή την έλλειψη ικανοποίησης δεν υπάρχει μια τελειομανία όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως αλλά μια συμπεριφορά που υιοθετήθηκε για να είστε αγαπητές από το περιβάλλον σας.
3. Τι πραγματικά θέλετε να κάνετε και πώς νιώθετε σε κάθε δεδομένη στιγμή; Η ερώτηση αυτή στην ουσία επιχειρεί να σας καλέσει να διευκρινίσετε αν μπορείτε να ξεχωρίσετε τα «νιώθω» και «θέλω» του εαυτού σας από εκείνα που «θα έπρεπε» να νιώθετε και να θέλετε σύμφωνα με τις υποσχέσεις που έχετε βαλθεί να τηρήσετε.
Αυτές οι 3 ερωτήσεις μπορούν να σας δώσουν μια καλή εικόνα για τις βαθύτερες δυνάμεις που επηρεάζουν τις αποφάσεις και τις επιλογές σας. Από δω και πέρα μπορείτε να αρχίσετε να εξερευνάτε τη βαθύτερη αλήθεια σας. Αυτό που πραγματικά νιώθετε, μπορείτε και θέλετε. Τελικά , είναι μια διαδικασία ωρίμανσης που ξανακάνει επίκαιρο εκείνο το παιδικό ερώτημα: τι θα γίνω όταν μεγαλώσω; Τώρα η απάντηση είναι προφανής: θα γίνω ο εαυτός μου !